Stepannos Orbelean's History of the State of Sisakan: Chapter VII

Step'annos Orbelean's

History of the State of Sisakan

VII

Regarding the bishops and princes of the Armenians: who among them were senior and leaders as designated by the great [King] Trdat and Saint Gregory and their sons and grandsons; and regarding the distinct honor and station accorded to the bishop of Siwnik'.

 

After Armenia had been born again in Grace, the blessed chief priest, that Apostle-like man of God, Grigorios, ordered the great Trdat to organize his kingdom along the same lines of the Byzantine emperors, and to assign to each prince, to his right and left, the seat due him by his rank. Similarly, a lovely arrangement was put into place for the seating at table of 400 princes. The principals here were the border lord of Gugark', the prince of Aghdznik', the prince of Angeghtun, the prince of Korduats', the Bagratid aspet, the prince of the Artsrunik', the prince of Siwnik', and the prince of the Mamikoneans. These were the heads of all the princes of the Armenians. [The king] assigned only four [princes] to serve as his seconds in the kingdom, commanders over the troops and the land in its entirety. These were, in the east, the prince of Siwnik' with 21 princes [under him]; in the north, the bidaxš of Gugark', with 22 princes; in the west, the prince of Korduk' with 21 princes; and in the south, the prince of Angeghtun with 22 princes. This is according to the Throne List which Ghewond included [in his work] and which appears in part in Agat'angeghos and Nerse's.

When this had been so arranged, Saint Gregory in his turn organized the ecclesiastical hierarchy, the thrones and honors of the bishops. He ordered that 36 bishops sit with him on thrones and pillows embroidered with gold, 18 on the right-hand side and 18 on the left. First on the right was the bishop of Hark'. First on the left was the bishop of Basean. The [bishop of] Siwnik' was seated on the seventh throne on the right-hand side. Samue'l Kamrjadzorets'i relates this [information]. When Arshak became king and the great Nerse's was to be seated on the patriarchal throne, he was sent to Caesarea for ordination by the patriarch Eusebius. Accompanying [Nerse's] were Andok, the prince of Siwnik' who stood at the head of the other princes of the Armenians, and Grigorios, bishop of Siwnik', who stood at the head of the bishops of the Armenians. Arshak commanded that Nerse's not only be ordained chief bishop of the Armenians, but [be ordained] as an independent patriarch, because, he said, "the Armenians should not be subordinate to the chief bishop of Caesarea. Our apostle, Thaddeus, merely built a church there and ordained one of his students as bishop there. Thus have we received ordination there. Consider that the same apostle with three others actually came among us [to preach] and that their graves, see, and church, and [the clerics] whom they ordained are here among us. Why then need we receive ordination elsewhere and from those who are our juniors?" It was under these circumstances that Nerse's was seated as patriarch of the Armenians. Subject to the patriarch in all matters were the metropolitan [bishops], so that all nine of the classes mentioned above be complete. The monarch then convened a great assembly to define all the orders of the clergy without exception. They designated as patriarch the blessed Nerse's and, subject to him, the archbishop of the Aghuans, who is a Catholicos; metropolitans: the bishop of Siwnik', of Iberia/Georgia, and Mardpetakan. After these the bishops of Melitene and Sebastia were also designated as metropolitan [bishops]. 

Saint Nerse's honored Gregory, the metropolitan of Siwnik', even more because he had traveled with him to Caesarea. Therefore he gave him a cushion made with golden thread and established Siwnik' as first suffragan of Greater Armenia, [a position] which, in Greek, is known as protofrontes. Subsequently, not long after, during the days of Sahak and Mesrop, Bishop Anania of Siwnik' received an additional honor from King Esvaghe'n of Aghuania, namely, that he should have his own royal banner—red with gold tassels, and on it a gold globe and the revered Cross. Moreover, [King Esvaghe'n] ordered that this standard should be carried before all the bishops of Siwnik'. In its proper place I will explain how this came to pass. This is how the bishopric of Siwnik' was established and honored. It began with Saint Gregory, his sons and grandsons, who called [the archbishops] of Siwnik' metropolitans. It was his duty to ordain bishops of the districts. Thus he was the chief of the twelve bishops. Without him the patriarch of the Armenians could not be ordained, nor could there be a council. The metropolitans of Siwnik', thus, are the head of the council and the executor of its will. Saint Sahak and the venerable vardapet Mesrob themselves established Siwnik' as the primary [episcopal] throne as regards doctrine and the right of translation and interpretation [of books]. With the passage of time, numerous quarrels arose in our land of Armenia regarding [episcopal] seniority based on diverse divisions and pretensions. It will be useful [to readers] if I introduce these [issues] in their proper [chronological] place. 

—

 

Ստեփաննոսի Որբէլեանի

Պատմութիւն Նահանգին Սիսականայ

Է

 

Յաղագս եպիսկոպոսաց եւ իշխանաց Հայոց. եւ եթէ ո՛յք են գահերեցք եւ գահագլուխք կարգեալ ի մեծէն Տրդատայ եւ ի սրբոյն Գրիգորէ եւ յորդւոց եւ թոռանց իւրոց. եւ վասն առանձին պատուոյ եւ աստիճանի եպիսկոպոսին Սիւնեաց:

 

Նորոգեալ նորածին շնորհօք զՀայս առաքելագործ այրն Աստուծոյ՝ սուրբ քահանայապետն Գրիգորիոս, հրամայէ մեծին Տրդատայ կարգել զթագաւորութիւն իւր ըստ սահմանի կայսերացն Յունաց, եւ տալ ըստ իւրաքանչիւր պատշաճի գահ եւ պատիւ իշխանացն յաջմէ եւ յահեկէ: Որ եւ գեղեցկապէս յօրինեալ ի ժամ ճաշուն նստել բարձս 400 իշխանաց. Որոց գահագլուխք՝ բդեաշխն Գուգարաց եւ իշխանն Աղձնեաց, իշխանն Անգեղտան եւ իշխանն Կորդուաց, ասպետն Բագրատունի եւ իշխանն Արծրունեաց, իշխանն Սիւնեաց եւ իշխանն Մամիկոնէից: Սոքա էին գահագլուխք ամենայն իշխանաց Հայոց: Իսկ զօրացն եւ աշխարհին չորս միայն կացուցանէ իւրոյ թագաւորութեանն երկրորդ հրամանատարս ի վերայ ամենայնին: Արեւելեան կողմանն՝ իշխանն Սիւնեաց 21 իշխանօք. հիւսիսային կողմանն՝ բդեաշխն Գուգարացւոց 22 իշխանօք.  արեւմտեան կողմանն՝ Կորդուացին 21 իշխանօք. հարաւային կողմանն՝ իշխանն Անգեղտանն 22 իշխանօք: Զայս այսպէս ի գահ նամակի իշխանացն Հայոց զոր Ղեւոնդ գրեաց. եւ սակաւ մի ցուցանէ Ագաթանգեղոսին եւ Ներսէսին:

 

Իսկ մինչ այս այսպէս կարգեցաւ. ապա կարգէ եւ սուրբն Գրիգոր զեկեղեցական դասս, զգահ եւ զպատիւ եպիսկոպոսացն. եւ հրամայէ բազմել ընդ ինքեան աթոռով եւ ոսկենկար բարձու 36 եպիսկոպոսաց՝ 18 յաջմէ եւ 18 յահեկէ. յաջմէ առաջինն Հարքայ եպիսկոպոսն. եւ յահեկէ առաջինն Բասենոյն, իսկ զՍիւնին յաջ կողմանն յեօթներորդ գահուն նստուցանէ. եւ ցուցանէ զայս Սամուէլ կամրջաձորեցի: Իսկ ի թագաւորելն Արշակայ եւ ի նստուցանել յաթոռ հայրապետութեան զմեծն Ներսէս՝ մինչ յուղարկեցին զնա ի ձեռնադրութիւն ի Կեսարիա առ Եւսեբի հայրապետն, յայնժամ յուղարկեցին ընդ նմա զԱնդոկ՝ իշխանն Սիւնեաց, գլուխ այլոց իշխանաց Հայոց, եւ զԳրիգորիոս՝ Եպիսկոպոս Սիւնեաց, գլուխ եպիսկոպոսաց Հայոց: Եւ հրամայեաց Արշակ ոչ միայն ձեռնադրել զՆերսէս եպիսկոպոսապետ Հայոց. այլ եւ պատրիարք ինքնագլուխ. զի ոչ է պարտ, ասէ, Հայոց ի ներքոյ լինել եպիսկոպոսապետին Կեսարու. զի թէ առաքեալն մեր Թադէոս անդ միայն եկեղեցի շինեալ է եւ յիւրոց աշակերտացն ձեռնադրեալ եպիսկոպոս. եւ վասն այսր պատճառի առնումք անտի ձեռնադրութիւն. քանի՛ եւս առաւել՝ նոյն ինքն առաքեալ առ մեզ եւս երիւք առաքելովք. որոց հանգիստ եւ աթոռ եւ եկեղեցի եւ ձեռնադրեալք աստ են բովանդակ. ընդէ՞ր կարօտանամբ յայլմէ կրսերագունէ առնուլ օրհնութիւն. եւ սակս այսր պատճառի նստուցանեն զնա պատրիարք Հայոց: Եւ զի հարկ է ամենայնիւ ի ներքոյ լինել պատրիարքին եւ մետրապօլիտ, զի լրացեալ լինի ինն դաս եկեղեցւոյ որ ըստ վերնոցն: Ապա թագաւորն հրամայէ մեծաւ ժողովով սահմանել զբովանդակ կարգս եկեղեցւոյ անթերի:

 

Կացուցանեն պատրիարք զսուրբն Ներսէս, եւ ի ներքոյ նորա արքեպիսկոպոս զԱղուանիցն, որ է կաթողիկոս. եւ մետրապօլիտս՝ զՍիւնեաց եպիսկոպոսն եւ զՎրացն եւ զՄարդպետականն, եւ յետոյ այլ եւս մետրապօլիտս կացուցանեն զՄելիտինեայն եւ զՍեբաստիոյն:

 

Իսկ Գրիգորի՝ Սիւնեաց մետրապօլի, աւելի պատիւ արարեալ սուրբ Ներսէս, վասն երթալոյն ընդ նմա ի Կեսարիա, տայ նմա բազմական ոսկեթել. եւ կարգէ զՍիւնիք նախաթոռ պատրիարքին որ կոչի ի Հռոմ լեզուն պռոտոֆրաւնտէս Հայոց մեծաց: Իսկ յետ ոչ ինչ բազում աւուրց՝ յաւուրս Սահակայ եւ Մեսրոբայ կրկին պատիւ առեալ Անանիայի՝ եպիսկոպոսի Սիւնեաց, յԵսվաղէն՝ թագաւորէն Աղուանից, զի պարգեւէ նմա զիւր թագաւորական դրօշն կարմիր եւ ոսկետտուն վառիւ՝ ունելով ի գլուխն գունգ ոսկի եւ ի վերայ խաչ պատուական. եւ հրամայէ հանապազ առջի կրել եպիսկոպոսացն Սիւնեաց. զորոյ զպատճառն եւ զորպէսն յիւրում տեղւոջ ասացից: Ահա այսպէս կարգեցաւ եւ պատուեցաւ եպիսկոպոսութիւն Սիւնեաց. եւ սկսաւ ի սրբոյն Գրիգորէ, եւ յորդւոց եւ թոռաց իւրոց, որք կոչին մետրապօլիտք: Եւ գործ է սոցա ձեռնադրել եպիսկոպոս գաւառաց. վասն որոյ երկոտասան եպիսկոպոսաց գլուխ կարգեցաւ. եւ առանց սոցա ոչ ձեռնադրի պատրիարքն Հայոց եւ ոչ լինի ժողով. այլ գլուխ եւ հրամանատար ժողովոյ սոքա լինին. եւ նախաթոռ վարդապետութիւն եւ հրաման մեկնութեան եւ թարգմանութեան սոցա միայն շնորհեցաւ ի մէջ Հայոց ի սրբոյն Սահակայ եւ յերանեալ վարդապետէն Մեսրոբայ: Այլ եւ յետ ժամանակաց յոլով եւս եղեն վիճմունք վասն գահերէցութեան սոցա եւ վասն գունակ գունակ բաժանմանց եւ մեծաբանութեանց. զորս յիւրում տեղւոժ եդից զչափաւորն եւ զյոյժ պիտանին:

—

Next chapter

Index