Stepannos Orbelean's History of the State of Sisakan: Chapter V

Step'annos Orbelean's

History of the State of Sisakan

V

The illumination of the land of Siwnik' with the knowledge of Jesus Christ, the conversion of the princes under Trdat by Saint Gregory, our Illuminator; destruction of the pagan temples, construction of churches, ordination of a bishop of Siwnik', and other worthwhile stories.

 

My mind is filled with indescribable pleasure at the thought of the marvelous story that awaits telling. To this point, one might say, we have been discussing a stinking cadaver: in other words, we have been describing people captivated by the errors of paganism living only for physical, transitory, and corruptible pleasures, and devoid of true beauty and incorruptible glory. Now, however, I shall describe [people who enjoyed] a double glory, spiritual and corporeal, lasting and perpetual, which with the gorgeous fragrance of life, the inexhaustible, illuminated rays of the Sun of Justice, embellishes these two worlds with its charms. To this point we have nothing to say about the names and genealogies of the patriarchs and princes of Siwnik'. [Such information] also was not recorded by previous historians. Despite the fact that we labored mightily [to find this material], the little that we found [about the earliest times] we have already set forth. So that you do not insist that I produce lists of the order, sequence, and dates of [the earliest] princes, let me repeat what I said at the beginning of our History. We did not find that the ancient historians were zealous enough to ferret out [early] accounts of this land and its masters, as was done for others, such as for the Mamikoneans, for Taron, for the Bagratunis, for [the princes of] Vaspurakan—[for families] which later ruled as kings—for the Georgians and Aghuans.

 

This is why we found neither lists of the series of princes, nor the dates of their periods. We only found occasional spare traditions, vaguely suggested in the writings of earlier historians. As a result, whenever a particular prince of Siwnik' worked some noteworthy deed, the historians of the time necessarily made mention of it. But deeds of lesser importance or of no importance are rarely if ever treated, as though they were something foreign. This is another reason that we have not adhered to chronological order. But we shall set forth below what valuable material we have come upon in earlier historians and represent it as sequentially as we are able.

 

[Let us begin] when the spiritual rays of the Sun of Righteousness arose in the land of Armenia and then spread through preaching of the Gospels through the East and North by the martyred apostle, the blessed Gregory. He baptized the God-crowned King Trdat with all the lords of Armenia and the mixed crowd [of people] in the Euphrates River, and, at that same time, the great prince of Siwnik' with his brigade also received the seal of light which is baptism. And [the prince of Siwnik'] also traveled with Saint Gregory to Caesarea.

 

On the return trip, he entered the district of Taron and effected many great deeds of bravery in the battle against the priests of the idols of Gisane'. This is described in the account of Bishop Zenob of Taron. With much treasure and effort he participated in constructing the resting place of Saint John the Baptist and erected there at the monastery of Glak a monument to his power. When King Trdat came and joined them, he ordered all the lords who had accompanied him to return to their own districts and rest, and see to the cultivation of their lands. Since there were still many idols and pagan temples in the lords' districts, the prince of Siwnik' requested of the king and of Saint Gregory that vardapets and teachers come to his land to teach the Christian Gospel and to destroy the altars of the idols. He was granted one of the Syrians [that Gregory] had brought with him. With great joy [the prince of Siwnik'] returned to his land and had his entire family baptized in the font of light. He destroyed all the pagan altars to the idols, converted the entire land to Christianity, and gifted the places where the pagan altars had been for construction of churches, houses of God. [The prince of Siwnik'] also accompanied King Trdat and Saint Gregory when they went to meet [the Byzantine emperor] Constantine. Now when they returned from Byzantium  and came to the land of the Armenians, Saint Gregory circulated around perpetually, teaching and building churches.

 

[Gregory] went to Iberia and thence to Aghuania, going as far as the Masgut's and to the Gate of the Huns. Strengthening all in the faith, he came to Lesser Siwnik'. And entering Amaras, he built a church and left clerics there. Then he came to the borders of the land of Sisakan. The great lord of Siwnik' came to meet him and brought him into his land and into his home. He honored him with costly gifts and royal presents and traveled through all the districts confirming them in the faith. In appropriate spots he erected churches and crosses. When, thank God, all this had been accomplished, everyone was delighted. [The lord of Siwnk'] then came before Saint Gregory and beseeched him to appoint [spiritual] overseers and leaders for the land, a thing that [Gregory] willingly and gladly did. Coming to Vagharshapat, [Gregory] ordained one of the students close to him who was named Grigoris. He was a young man, true and goodly. [Gregory] had him taken to the prince to head the episcopate of the land of Siwnik'. This was the beginning of the episcopate of Siwnik'. [Grigoris] with great diligence confirmed the faith of the new Christians and never ceased teaching the true doctrine of the blessed Gospel.

—

 

Ստեփաննոսի Որբէլեանի

Պատմութիւն Նահանգին Սիսականայ

Ե

 

Սակս լուսաւորութեան աշխարհիս Սիւնեաց Աստուածգիտութեամբ եւ հաւատալոյ իշխանացն ընդ Տրդատայ ի ձեռն սրբոյն Գրիգորի՝ լուսաւորչին մերոյ, ի Քրիստոս Աստուած. եւ աւերելոյ զմեհեանս եւ շինելոյ զեկեղեցիս. եւ ձեռնադրելոյ եպիսկոպոսին Սիւնեաց. եւ այլ զրոյցք պիտանիք:

 

Անտանելի լցեալ խնդութեամբ հրաշանան միտք իմ ի վերայ սխրալի պատմութեանս որ առաջի կայ: Զի ցայս վայր իբր զժահահոտ մեռելոյ ուրուք ճառեցաք զբանս որք ի հեթանոսական մոլութեանցն էին յափշտակեալք, միայն մարմնոյ եւ եղծական փառաց հաղորդեալք. զուրկ եւ ունայն ի ճշմարիտ գեղեցկութեանցն եւ յանկողոպտելի փառացն: Իսկ այժմ զերկուց իրաց ունիմ գրել փառաւորութիւնս՝ զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր, զմնացականն եւ զմշտնջենաւորն իբր զգեղեցիկ եւ անուշահոտ կենդանւոյ, որք պայծառացան յանբաւածաւալ ճառագայթից արեգականն արդարութեան. եւ երկու աշխարհաւ վայելչացեալ զարդարեցան: Եւ արդ՝ ըստ կարգի եւ հարազատութեան նահապետացն եւ իշխանացն Սիւնեաց ոչ ունիմ ինչ ասել զանուանց եւ զծննդոց նոցա մինչեւ ցայս վայր. զի եւ առաջնոց պատմագրացն անյայտ էին իրքն. եւ մեք թէեւ բազում անգամ ջանացաք, այսքան միայն գտաք զոր վերագոյն կարգեցաք. նմանապէս եւ յառաջիկայսդ է իմանալ: Եւ թէ է՞ր աղագաւ. ասացից զպատճառն, զի եւ դու մի՛ պահանջեսցես յինէն կարգս եւ շարս իշխանաց եւ թիւս շարեալ ժամանակաց, որպէս ի սկզբան պատմութեանս ցուցաք թէ՝ ոչ գտաք առաջնոցն փոյթ եղեալ զայսմանէ եւ գրեալ ուրոյն առանձին զզրոյցք եւ զորպիսութիւն այսմ աշխարհի եւ տէրանց, որպէս զայլոցդ տեսաք՝ զՄամիկոնեանն եւ զՏարօնոյն, զԲագարտունեացն, զՎասպուրականացն, որ յետոյ թագաւորեցին, զՎրացն, զԱղուանիցն:

 

Վասն այնորիկ ոչ երեւին կարգ իշխանացն եւ թիւ ժամանակացն. այլ ցիր եւ ցան գտաք յառաջնոցն վիպագրութիւնսն աստ եւ անդ աղօտ նշանակեալ: Եւ այս վասն զի յորում ժամանակի երեւելի գործ ինչ ցուցեալ է յիշխանացն Սիւնի ուրեք, հարկ է եղեալ պատմողաց ժամանակին զայն եւս յիշել. իսկ զաննշանիցն եւ անյայտ գործոցն հասարակաբար ոչ ինչ փոյթ լեալ, որպէս օտարի ուրուք: Յաղագս որոյ եւ մեք ոչ հետեւեցաք կարգի եւ ժամանակաց, այլ քաղեալ զպիտանիսն որ ըստ աւուրց աւուրց հանդիպեալք են՝ յառաջնոցն բանից շարայարեսցուք ըստ կարի: Արդ ի ծագել իմանալի ճառագայթից արեգակն արդարութեան յաշխարհիս Հայոց եւ ի ծաւալել յորդառատ քարոզութեան աւետարանին յարեւելս եւ ի հիւսիս ի ձեռն բազմաչարչար նահատակին առաքելական առնն սրբոյն Գրիգորի, ի մկրտել զաստուածապսակ թագաւորն Տրդատ ամենայն նախարարօք Հայոց եւ խառնիճաղանճ ամբոխիւք յԵփրատ գետ, առնու եւ անդ զկնիք լուսաւոր մկրտութեան մեծ իշխանն Սիւնեաց իւրով գնդիւն, որ եւ գնացեալ էր ընդ սրբոյն Գրիգորի ի Կեսարիա:

 

Եւ ի դարձին մտեալ ի Տարօն գաւառ, եւ բազում եւ մեծամեծ գործս քաջութեան ցուցեալ անդ ի պատերազմի քրմացն Գիսանեան կռոցն, զոր պատմէ Զենոբայ եպիսկոպոսի տարօնացւոյ: Եւ բազում գանձիւք եւ ջանիւ գործակից լինի շինուածոյ հանգստարանի սրբոյ Կարապետին, եւ կանգնէ անդ ի վանսն Գլակայ արձանն զնշան տէրունական յիշատակ իւր: Իսկ ի գալն եւ ի հանդիպիլն մեծ արքային Տրդատայ, հրաման առեալ ճանապարհորդ նախարարացն գնալ յիւրաքանչիւր գաւառս եւ հանգչել, եւ մատակարարել զշինութիւն աշխարհաց իւրեանց: Եւ զի դեռ եւս կային կռոցն եւ մեհենիցն բազմութիւնք ի գաւառս նախարարացն՝ հրաման առեալ ապա եւ իշխանն Սիւնեաց յարքայէ՝ խնդրէ եւ ի սրբոյն Գրիգորէ վարդապետս եւ ուսուցիչս զի եւ աշխարհի իւրոյ ուսուսցէ զՔրիստոսեան աւետարանն եւ կործանեսցէ զբագինս կռոցն: Եւ շնորհէ նմա զոմն յԱսորւոց անտի զոր բերեալ էր: Եւ անցեալ մեծաւ ուրախութեամբ եկն աշխարհ իւր եւ զամենայն ընտանիս իւր մկրտեացն աւազանին լուսաւորութեամբն. եւ կործանեաց զամենայն բագինս կռոցն, եւ դարձոյց զաշխարհն ամենայն քրիստոնէութիւն, եւ զտեղիս բագնացն նուիրէր ի շինութիւն եկեղեցեաց եւ տան Աստուծոյ: Եւ դարձեալ միւսանգամ գնաց սա ընդ արքային Տրդատայ եւ սրբոյն Գրիգորի ի հանդիպումն Կոստանդիանոսի. իսկ ի դառնալն ի Հոռոմոց եւ ի գալն յաշխարհս Հայոց, այնուհետեւ ոչ դադարէր ի շրջելոյ սուրբն Գրիգոր եւ յուսուցանելոյ եւ կանգնելոյ եկեղեցիս:

 

Երթեալ ի Վիրս, եւ անտի յԱղուանս մինչ ի Մասգութս եւ ի պահակն Հոնաց. եւ հաստատեալ զամենայնսն ի հաւատս՝ գայ ի փոքր Սիւնիք. եւ մտեալ յԱմարաս՝ շինէ եկեղեցի եւ թողու անդ սպասաւորս: Եւ ելեալ անտի՝ գայր ի սահմանիս Սիսական աշխարհիս։ Որում ընդ յառաջ ելեալ մեծ նախարարն Սիւնի՝ բերեալ յաշխարհ եւ ի տուն իւր. եւ մեծածախ ընծայիւք եւ արքունական պատարագօք պատուէ զնա, եւ շրջեցուցեալ ընդ գաւառսն ամենայն՝ հաստատէ ի հաւատս, եւ ի պատշաճաւոր տեղիս շինէ եկեղեցիս եւ կանգնէ զնշան տէրունի: Ապա այնուհետեւ մինչ յանկ ել, կատարեցաւ ամենայն շնորհօքն Աստուծոյ, խնդութիւն ո՛չ սակաւ ինչ լինէր ամենեցուն. Վասն որոյ առաջի անկեալ սրբոյն Գրիգորի՝ հայցէր տեսուչս եւ առաջնորդս աշխարհին, զոր եւ փութով եւ յօժարութեամբ յանձն առնու շնորհել: Եւ եկեալ ի Վաղարշապատ ձեռնադրէ զոմն յիւրոց մերձաւոր աշակերտաց, այր ճշմարիտ եւ լաւ, լի՛ ամենայն հմտութեամբ, երիտասարդ հասակաւ, որոյ անունն Գրիգորիս, եւ տայ ցիշխանն տանել վիճակեցուցանել յեպիսկոպոսութիւն աշխարհիս Սիւնեաց: Աստանօր եղեւ սկիզբն եպիսկոպոսութենս Սիւնեաց, որ եւ եկեալ՝ մեծաւ ջանիւ հաստատէր ի հաւատս զնորածին քրիստոնեայսն ոչ դադարելով յուսուցանելոյ զճշմարիտ վարդապետութիւն սրբոց աւետարանին:

—

Next chapter

Index