Stepannos Orbelean's History of the State of Sisakan: Chapter VI

Step'annos Orbelean's

History of the State of Sisakan

VI

Accounts from ancient times about the arrival of the blessed Apostle Bartholomew to the land of Siwnik and about the construction of a church in the district of Goght'n, the conversion to the faith of some [folk], establishment of an altar, and ordination of a bishop.

 

It is extremely important and quite appropriate for me to demonstrate that [Siwnik'] received the faith before [other parts of] Armenia, and that they were led to the faith of the blessed Gospel by the holy Apostle Bartholomew. When Bartholomew was returning from Persia, he crossed through Atrpatakan, then arrived with his students at the border of Siwnik' after crossing the Arax River. He began sermonizing in the village of Ordvat in the district of Arewis in [the area of] Baghats' tun and in Goght'n. Those who accepted the preaching of the Gospel were baptized by the hand of the blessed Apostle Bartholomew himself. The blessed Apostle built a church in the western part of Goght'n on a rock, on the site of their resting place, where they constructed a monastery named Tear'ne"ndar'aj [Candlemas]. Great miracles were worked, also. For example, there was by the village of Ordvat a damaging river which flooded all the fields and vineyards every year. [Bartholomew and his group] prayed and the waters were restrained. The spot is noted to this day.

 

The prince of the district was named Shar, his son was Xosrov, his grandson Vahan and the prince's wife was Nshna. [Bartholomew] designated overseers for them so that they not return to idol worship. And Kumsi, one of his disciples, was ordained bishop for them. Entrusting [Kumsi] to the protection of the Holy Spirit, he went on to the village of Vanand. One of [Bartholomew's] students, who was named Lusik, died there. They buried him there and built a small chapel over the grave. This place is the site of great wonders and healings to the present. The soil from the grave is especially efficacious for subduing frenzied people. They destroyed a [pagan] altar there and in the same spot constructed a church of dark stone, named in honor of Saint Thomas. Many miracles occurred there. When the blessed Apostle left there, he went to the capital city of Armenia, Dvin. After this Kumsi died. [The Christians of Goght'n] did not want to remain without a leader, yet there was no one they expected [to fill the office]. And so they appointed a certain Xuzhik [a resident of Khuzestan in Mesopotamia and/or a Syrian] named Babelas as their [religious] leader. [Subsequently], encouraged by the Holy Spirit, they sent a certain man named Mushe' to Saint Thaddeus, but he was unable to return to them. And so, scattered, [the Christians of Goght'n] remained without a head. Some of them retreated to Garuay mountain and led the lives of hermits, engaged in teaching many [folk]. This continued for a long time, until the coming of the great Illuminator to Armenia, [Gregory,] who illuminated all the lands of the Armenians. Then they went and requested a shepherd for themselves. [Gregory] gave them a man named Movse's from Taron. He was succeeded by Sahak of Taron, then by Zruandat, then Step'annos, and then Yovhanne's.

 

The succession continued in this manner, with one succeeding the other, until the present. Realize, however, that [Goght'n] was not separated from [the episcopal jurisdiction of] Siwnik' in this [early] period. At that time in Armenia bishops had not been established since there were not [sufficient] believers there yet. Consequently [the Christians of Goght'n] had separate [religious] supervisors. However, as soon as Saint Gregory illuminated Armenia and arranged for the rights and levels of the bishops, [the Christians of Goght'n] were entrusted to the bishops of Siwnik' to be obedient to their authority. Proof of this may be found in the encyclical letters of the first Catholicoi and in the old registers which note the taxes due the Church and which fully list the district of Goght'n. Moreover, the princes of Goght'n were from the same line of Sisakan and received this district as their inheritance, as Movses Xorenats'i explains. I will explain elsewhere what the honors and stations of the bishops of Armenia consisted of.

—

 

Ստեփաննոսի Որբէլեանի

Պատմութիւն Նահանգին Սիսականայ

Զ

 

Զրոյցք հին ժամանակաց որ վասն գալոյ սուրբ Առաքելոյն Բարդուղիմէի յաշխարհս Սիւնեաց, եւ վասն շինելոյ եկեղեցի ի գաւառին Գողթն. եւ դարձուցանելոյ ի հաւատս զոմանս, եւ հաստատելոյ սեղան եւ ձեռնադրելոյ եպիսկոպոսս:

 

Նախքան զամենայն կարեւո՛ր եւ յո՛յժ պիտանի էր ինձ զայս իսկ ցուցանել թէ՝ քան զՀայաստանեայս նախահաւատ երեւեցան սոքա, եկին ի հնազանդութիւն սրբոյ աւետարանին ի ձեռն սուրբ առաքելոյս Բարդուղիմէի. զոր եւ ոչ է անտեղի այժմ կարգել: Ի դառնալն Բարդուղիմէոսի ի Պարսից անցեալ ընդ Ատրպատական՝ գայ իւրովք աշակերտօքն. եւ անցեալ ընդ գետն Երասխ՝ մտանէ ի սահմանս Սիսականու, եւ սկիզբն արարեալ քարոզութեան յՈրդվատ գեօղ եւ յԱրեւիս գաւառ եւ ի տունն Բաղաց եւ ի Գողթն: Որք ընկալեալ զքարոզութիւն աւետարանին լուսաւորուեցան մկրտութեամբ աւազանին ի ձեռն սուրբ առաքելոյն Բարդուղիմէոսի: Իսկ սուրբ առաքեալն շինէ եկեղեցի ի Գողթն յարեւմտից եզերն ի վերայ վիմի միոյ յիւրեանց հանգստեան տեղւոջն, ուր վանքն էին կալեալ. եւ անուն կոչեցին Տեառնընդառաջ. եւ արարին նշանս մեծամեծս: Քանզի էր ջուր վնասակար ի յՈրդվատ գիւղ, որ ոռոգանէր յամենայն ամի զամենայն անդաստանս եւ զայգիս: Եւ աղօթեցին յանկարծակի, եւ կորուսին զջուրն. Որ եւ տեղին յայտ է մինչեւ ցայսօր: 

Եւ էր իշխան գաւառին Շաբ եւ որդի իւր Խոսրով եւ թոռն իւր Վահան եւ կին իշխանին Նշնա: Ապա կացուցանէ նոցա զտեսուցս. զի մի՛ վերստին մոլորեսցին ի կռապաշտութիւն, զոմն յաշակերտաց իւրոց Կումսի անուն, ձեռնադրեալ զնա եպիսկոպոս: Եւ ինքն յանձն արարեալ զնա սուրբ Հոգւոյն՝ գայ ի Վանանդ գիւղ. եւ մի յաշակերտացն անդ վախճանեցաւ Լուսիկ անուն, զոր ի նմին տեղւոջ եդին ի հանգստի եւ շինեցին փոքրիկ մատուռն մի ի վերայ. եւ կատարին մեծ սքանչելիք բժշկութիւն մինչեւ ցայսօր. եւ զամեհիս յոյժ հնազանդեցուցանէ հող գերեզմանին։ Էր եւ անդ բադին մի, կործանեաց եւ զայն, եւ շինեաց ի տեղին խրթին եկեղեցի, եւ կոչեաց յանուն սրբոյն Թովմայի, եւ անդ լինին բազում նշանք: Իսկ սուրբ առաքեալն ելեալ անտի՝ գնաց մայրաքաղաքն Հայոց Դվին: Յետ այսօրիկ վախճանեցաւ Կումսի. եւ նոքա ոչ կամեցան առանց առաջնորդի մնալ. եւ այլ ուրեք ոչ ունէին ակնկալութիւն: Ապա կացուցանէին իւրեանց առաջնորդ զխուժիկ ոմն Բաբելաս անուն: Զկնի սորա քաջալերեալք սուրբ Հոգւոյն՝ առաքեն առ սուրբ Թադէ զոմն մի Մուշէ անուն. որ եւ ոչ կարաց անդրէն դառնալ. այլ սոքա կային մնային անտերունչք բնակեալ այսր եւ անդր. եւ ոմանք զօղեալք ի լերինն Գարուայ միայնաւորութեամբ զկեանս իւրեանց վարէին զբազումս ուսուցանելով յոլով ժամանակօք՝ մինչ ի գալ մեծի լուսաւորչին ի Հայս, եւ լուսաւորելոյ զամենայն աշխարհս Հայոց: Ապա գնացեալ սոցա խնդրեցին իւրեանց առաջնորդ. եւ ետ այր մի տարօնացի Մովսէս անուն. եւ յետ սորա Սահակ տարօնացի. եւ ապա զԶրուանդատ. եւ ապա զՍտեփաննոս. եւ ապա զՅովհաննէս: 

 

Եւ այսպէս ի կարգ անկեալ՝ մի զմի փոխանորդելով մինչեւ ցայժմ: Բայց գիտեա՛ զի ոչ եթէ հատուածեալ էին սոքա ի Սիւնեաց, այլ յառաջն մինչդեռ ոչ էին հաւատացեալ, եւ ոչ էին կարգած յաշխարհս Հայոց եպիսկոպոսք, սոքա առանձին ունէին տեսուչս: Իսկ ի լուսաւորել սրբոյն Գրիգորի զՀայս. եւ ի կարգաւորել զբարձ եւ զաստիճան եպիսկոպոսացն եւ զսոսա յանձնեաց եպիսկոպոսացն Սիւնեաց զի նոցա հրամանաւ եւ ի ներքոյ կացցեն հնազանդութեամբ. որում վկայ առաջին կաթողիկոսացն շրջաբերական թուղթք եւ հին գաւազան գաւառացն որ վասն հարկաց եկեղեցւոյն, զի լիով ունի գրեալ յինքնեան զբովանդակ գաւառն Գողթան. նմանապէս եւ իշխանք Գողթանն ոչ եթէ յայլմէ տոհմէ էին, այլ ի նոյն Սիսական ցեղէ, ըստ մասին ի ժառանգութիւն առեալ էին զայս գաւառ, որպէս ցուցանէ քեզ Մովսէս Խորենացի: Եւ որ թէ ո՛րպէս է պատիւ եւ բարձ եպիսկոպոսացն Հայոց՝ ցուցից քեզ ի միւս ճառիս:

—

Next chapter

Index