Մահ Կեսարու
Յուլիոս Կեսար (Դիկտատոր)
Մարկոս Անտոնիոս
(Հիւպատոս)Հիւպատոս - Consul
Յունիոս Բրուտոս
(Պրետոր)Պրետոր - Praetor
Կասսիոս, Կիմբրոս, Դեկիմոս
(Սինկղիտոսք)Սինկղիտոսք - Senators
Տոլապելլա (Զօրավար)
Դաւաճանք
Անտոնիոս. Ահա այսպէս թագաւորեսցես դու, Կեսար. ահա ժամ բարեպատեհ, յորում երկիր պագցէ Հռովմ քումդ պսակի. եւ զքեզ ողջունեսցէ մշտայաղթ հզօր պահապան արի վրէժխնդիր բարձրացելոյ գահիս Հռովմայ եւ միահեծան ինքնակալ։ Անտոնիոս ոչ ինչ չարակնէ. նա աւանիկ պաշտպան կայ փառաց դիւցազինդ. եւ ձեռն իմ այս լարեսցէ զորոգայթն՝ յոր դու զՀռովմ խնդրես ըմբռնել։ Շատ է ինձ ընդ քեւ երկրորդ լինել յազգս մահացուաց. Ցանկամ միայն գլխոյդ թագ կապել, եւ ծառայել քան թագաւորել։ … Այլ զի՞նչ է զոր տեսանեմս, տէր. հեծութեամբ եւեթ տա՞ս պատասխանի. քո փառք ինձ խնդութիւն է, եւ քեզ վի՞շտ. առ իմմէ՞ իցէ քեզ տխրութիւնդ, աշխարհի եւ Հռովմայ արքայդ մեծապանծ. Հեծէ Կեսար, Կեսար զանգիտէ։ Ո՞ այն, որ զարիական քո սիրտ զարհուրեցուցանէ։
Կեսար. Բարեկամութիւնն։ Սիրեցեալդ Անտոնիէ, ժամ է արդ յայտնելոյ քեզ զխորհուրդս սրտի իմոյ. ոչ ինչ զանխուլ է թերեւս առ ի քէն, զի ընդ հուպ իսկ մեկնեցայց ես աստի հորդան տուեալ զօրաց իմոց ի խրոխտացեալն Բաբելոն. գնամ ես խնդրել զվրէժ անարգանացն Կրասոսի եւ զՀռովմայ առ հասարակ ի գոռոզն Պարսից։ Արծուին՝ իմոյ հզօր ճակատուս հռովմէական բանակին անյաղթ դրօշակ՝ անդր քան զՎոսփորոն խնդրէ սաւառնել. եւ իմ արիական զօրականք պսակելոյ գլխոյս սպասեն։ Եւ ոչինչ առաւել քան զմակեդովնեանն Աղեքսանդրոս անիրաւի Կեսար՝ Հռովմոյ քաղաքս եւ արքայութիւնս գրաւել։ Վատթարեալն Գաղղիա, մեծն այն Պոմպէոս եւ Հռովմայեցիք առ հասարակ՝ որպէս ինձ թուի՝ ոչինչ են պակաս քան զԴարեհ եւ քան զանարի Պարսիկս. ակն ունիմ եթէ բազուկ՝ որ գերեաց զՀռենոս՝ նուաճեսցէ նա եւ զԵփրատ։ Յոյս մի այսպիսի խրախուսէ զիս, այլ ոչ գիտասցէ երբեք ստուերածս ածել աչացս. Հնար է, ո՞ գիտէ, եթէ թերեւս յոգնեսցէ բաղդն իմ ընթանալ ընդ իս. Զամենայն իմաստունս այպանեաց նա երբեմն. եւ եթէ մատնեաց նա զՊոմպէոս, զիա՞րդ ոչ եւ այժմ զԿեսար. զի ընդ յաղթանակ եւ ընդ կործանումն՝ բազում անգամ քայլ մի է ոտին։ Տիրեցի կռուեցայ յաղթեցի ամս թառասուն. եւ ձեռքս այսոքիկ ուղղեցին զերասանակս բաղդին աշխարհի. ծանեայ եթէ աշխարհի բաղդ՝ իբրեւ խռիւ՝ ի հողմոյ այնպէս տատանի։ Այլ թող որ լինելոցն է եղիցի. Այսուհետեւ ոչինչ զանգիտեմ. գիտեմ յաղթել անշուք մեռանել անցաւ։ Ի մեկնելս իմում զայս միայն խնդրեմ ի սիրոյ քումմէ. զորդեակս իմ Անտոնիոս մի թողցէ, աշխարհս եւ Հռովմ նորա է. այս քեզ իմ յետին կտակ. Անտոնիոս որդւոց Կեսարու հայր լիցի. ոչ խնդրեմ երդումն, բանք իմ յուշ լիցին։
Անտոնիոս. Իսկ զիա՞րդ լինիցի այդ, գնալ քեզ առանց իմ ի գործ պատերազմի յարիւն եւ ի մահ, եւ ինձ վասն քո մնալ յԻտալիա, մինչդեռ հրաւէր փառաց առ քեզ կարդայ Ասիա։ Ծանր է ինձ եւ այն, զի զբաղդէ անձինդ այդպէս զանգիտեալ չարիս գուշակես. ոչ գիտեմ առ ի՞նչ արդեօք երկդիմի բանիւք զինեւ խաղ առնես. արքայութեան եւ որդւոց զիս ժառանգ կարգես. չիք քո այլ որդի, բայց Հոկտաւիոս միայն, եւ որդեգրեալ ոչ ուրեք։
Կեսար. Ա՜հ քաջդ. ոչ ծածկեցից ի քէն զվիշտ հայրենի իմ սրտի. Հոկտաւիոս արիւն իմ է օրինօք, գիտեմ եւ աս, վասն որոյ եւ Կեսար իսկ անուանեցի զնա. սակայն բաղդն (բարերա՞ր արդեօք կոչեցից զնա եթէ թշնամի, ոչ գիտեմ) եւ այլում որդւոյ եւ սիրելի որդւոյ զիս վիճակեցոյց. այլ աւա՜ղ, զի նա ինձ փոխանակ ընդ սիրոյ չարիս դարձուցանէ։
Անտոնիոս. Բա՜բէ, ո՞վ իցէ նա. ո՞ այն ապաշնորհ անարժան դիցազուն արեան՝ յորմէ աստուածք ետուն նմա ծնանել։
Կեսար. Լուր. եւ համբուն իսկ ճանաչե՞ս դու զԲրուտոս։
Անտոնիոս. Եւ զի՞նչ։
Կեսար. Նա ինքն Բրուտոս՝ Կատովնի անաչառ օրինացն հնոց՝ աշակերտ եւ պաշտպան, ոխերիմ թշնամի միահեծան տէրութեան, այն՝ որ միշտ ընդ ատելիս անձին իմոյ ընդ իս ի կռիւ կաքաւեաց, զոր եւ ի դաշտ Թեսաղիոյ ձերբակալ արարեալ երկիցս նմա ակեանսն շնորհեցի, նա ինքն ծնեալ եւ սնեալ միշտ առ ոտս խրոխտ թշնամեաց անուան իմոյ, նա…
Անտոնիոս. Նա զի՞նչ, աղէ ասա։
Կեսար. Նա իմ է որդի։
Անտոնիոս. Զի՞նչ ասես։
Կեսար. Զարմացա՞ր. այլ դու մի՛ ինձ միայն հաւատար. առ, կարդա եւ տես։
Անտոնիոս. (Բացեալ եւ իբրեւ թէ զվերնագիրն ընթերցեալ). Սերվիլիա քո՞յր Կատովնի։
Կեսար. Ծածուկ յօղիւ կապեցայ ընդ նմա. խիստն այն Կատովն ի սկիզբն մերոց մրցանաց՝ բռնի աներկիւղ զնա այլում պարգեւեաց. այլ առաջին օր նորոյ փեսային՝ վերջին եթեւ առաջնոյն։ Սնաւ յայնժամ իմ որդին՝ Բրուտոս անուամբ. ի նմանէ ծնաւ ինձ որդեակն իմ Բրուտոս։ Ո՜վ դիք, պահեցէ՞ք ուրեմն զնա հանել ինձ հակառակ ախոյեան։ Այլ ընթերցիր, եւ զամենայն ի նամակէդ ուսանիցիս։
Անտոնիոս. (Ընթեռնու). «Սիրելիդ իմ Կեսար, ահա արդ մեռանիմ ես. Ցասումն աստուածոց վախճան գործէ միանգամայն կենաց եւ սիրոյ. ա՜հ, յուշ լիցի քեզ, զի Բրուտոսի Կեսար ետ զկեանսն. մնա խաղաղութեամբ. ասուածոց լսելիք ձօնեսցին խնդրոյն Սերվիլիայ, նովին սիրով պաշտօն տանել եւ նմա քոյին երեսաց՝ որով ցարդ մայրն ի դուրս հասեալ վախճանի։ Քոյ եմ Սերվիլիա»։ Բա՜բէ, բաբէ. եւ ո՞ր բաղդ բռնաւոր արար զքեզ հայր այնպիսի որդւոյ, որ այսպէս գլխովին ի քումմէ նմանութենէդ վերժացեալ գտանի։
Կեսար. Այլ առաքինութիւնք են նորա՝ թէ ոչ հայրենին. անխորտակելի արութիւն նորա, թէ եւ ինձ ի թշնամանս, մեծապէս սիրելի է ինձ. ցասուցեալ է իմ ընդ նա յոյժ, եւ միանգամայն սիրով հաւանեալ, զի անձն այն ամեհի սաստիկ զարմացմամբ զմիտս իմ պաշարեալ յապշութիւն կրթէ. եւ թէպէտ սէր արքայութեան դատապարտ առնիցէ զնա, ես ինքն անպարտ արձակեմ յիրաւախոհ մտացս ատենէ, կամ ի հայրենի գթոյ. եւ կամ զի հռովմայեցի գոլով՝ զիշխանական ձայն իմոց հայրենեաց լսեմ ի սրտի՝ որ կշտամբէ զիս ընդ կորուստ ազատութեան իւրոյ, զոր պարտ էր ինձ սիրել առաւել քան զիս։ … Լուր եւ եւս. եթէ որդի է Կեսարու Բրուտոս, թող ատեսցէ զիշխան միապետ. սոյն խորհուրդ էր եւ իմ ի տիս մանկութեան. ատեցի զՍիղղա, գարշեցայ ի բռնաւորաց. եւ եթէ անիրաւ իշխանութիւն Պոմպէի ոչ խնդրէր զանձն իմ նուաճել, արդ Կեսար Հռովմայ քաղաքացի ոք էր, արդարեւ սէգ եւ գոռոզ՝ այլ ծնեալ յառաքինութիւն. հաւատա ինձ, Անտոնիէ, եթէ չէի ես Կեսար, արդ եւս Բրուտոս էի։
Անտոնիոս. Անլուր զրոյցք։
Կեսար. Պարտ է այնպիսի ունել սիրտ, որով կարասցէ ոք ի ճիվակին իւրում վայելուչ գոլ. Բրուտոս՝ տեսցես դու ընդ հուպ զի փոխեսցի նա ի խորհրդոց անտի, յորժամ ծանիցէ զարիւնն՝ զոր յինէն ունի. Պսակն արքունի պատրաստեալ ճակատու նորին, ակն ունիմ, թէ մեղկեսցէ զխստութիւն սրտին. ի փոխել բաղդին փոխեսցի եւ բնութիւն. Միթէ բնութիւն եւ արիւն, յոյս արքայութեան եւ քո բանք խրատու՝ զորդեակն իմ ընդ հուպ առ իս ո՞չ դարձուսցեն։
Անտոնիոս. Այլ իմ վարանեն միտք. ճանաչեմ քաջ եւ խոստովանիմ ակամայ զանսաստ եւ զկամակոր խեռութիւն մտաց նորա. Այնպիսումն նա երթեալ աշակերտեցաւ դպրոցի, որ եւ ոչ մի ինչ շողոմութեան բանից երեսս ոչ առնէ. վարդապետն այն կիւսահմայ՝ որ բնութեանն ընդդէմ մարզէ ոգորել, նա միշտ շշնջէ յունկն Բրուտոսի. նորա արդ սալացեալ է սիրտ, եւ ամենեցուն աղիք պղնձի։ Նա ինքն Կատովն դիւցազն այն շամբշեալ ստոյիկեան ամբարհաւաճութեամբն մոլեալ, որ անտրեաց զմահ ատելութեամբ քան զսէր քոյին բարեկամութեան, զի մի ի ներումն խոնարհեսցի, նա ինքն ասեմ ամենայն ամբարտաւանութեամբ իւրով չէր ինչ առաւել երկիւղալի քան զանագորոյն զայն գազան՝ զոր դու ակն ունիս զգօնացուցանել։
Կեսար. Ա՜հ քաջդ, զի՞նչ խօսիս. վէրն գործեցեր։
Անտոնիոս. Սիրեմ զքեզ, ոչ կարեմ խաբել։
Կեսար. Այլ թերեւս ժամանակն զնա մեղկեսցէ։
Անտոնիոս. Ես ոչ ունիմ յոյս։
Կեսար. Իսկ արդ զի՞նչ. միթէ ատելութիւն նորա…
Անտոնիոս. Եւ կարի իսկ քաջ, բորբոքեսցի նա տոչորել զքեզ։
Կեսար. Քաջ է. որ զինչ եւ լինելոցն է լիցի. ես հայր եմ նորա. Եւ Կեսար եմ. փառք են ինձ ոչ միայն ներել թշնամեաց, այլ եւ բարեկամս զնոսա ողջունել. խնդրեմ ակամայ բռնադատել ի սէր զՀռովմ եւ զորդեակն իմ. Եւ ներող գտութեամբ յոտս իմ խոնարհել զԲրուտոս եւ զտիեզերս առ հասարակ. առից զքեզ, քաջդ, ինձ ի թիկունս. դու զձեռն քո ընդ իս ձգեցեր ջաղխել զգլուխս ապստամբաց. նուաճեա արդ, նուաճեա ինձ զԲրուտոս. լոյծ մեղկեա զվէմն զայն, զի հանդարտեսցի լսել քաղցրութեամբ զորդիութեանն բան, զոր կամիմ հանել ի վեր, այլ չիշխեմ բնաւ։
Անտոնիոս. Ահաւասիկ եմ՝ յանձն առեալ զամենայն վասն քո. այլ դարձեալ ասեմ, Կեսար, ես ակն ոչ ունիմ։
Comments
Post a Comment