ELEGY ON THE DEATH OF THE GREAT PRINCE JUANSHIR

 

Մովսիսի Դասխուրանցւոյ Պատմութիւն Աղուանից

Movses Dasxuranci's History of the Aghuans

 

—

Ողբք ի մահն Ջուանշիրի մեծի իշխանին

Աստուածային բանին արուեստաւոր հոգի,
Յաւրինեա՛ իմաստիւ զտիրական երգմունս,
Զի սգալի ձայնիւ անդադար ողբասցուք
Ի վերայ դժնդակ կորստեան մերոյ։

Բեկումն մեծ, որ եղեւ արեւելից աշխարհիս,
Եւ աղաղակ կործանման հնչեաց ընդ երկիր.
Ազգք եւ ազինք լուիցեն զբարբառս իմ
Եւ երկրածինքս ամենայն ողբասցեն ընդ իս։

Գլորեցաւ վէմն կենդանի եւ հզաւր,
Եւ պարիսպն ամրութեան խորտակեցաւ.
Աշտարակն բանաւոր տապալեցաւ.
Եւ ցանկն շինութեան խրամատեալ քակտեցաւ։

Դարձաւ ի դառնութիւն խաղաղութիւն մեր,
Եւ րդրունք հինից տեղասցին ի մեզ.
Զի մեծասքանչ տէրութիւնն կործանեցաւ,
Եւ հրաշալի պետութեանն շիջաւ հառագայթ։

Եկին հասին ի վերայ մեր անէծք,
Զորս կանխագոյն սպառնայր Եսայի մարգարէն,
Զի զաւուրս տաւնի տէրունեան նշանին
Դարձուցին մեզ ի սուգ եւ ի լալիւն դառնութեան։

Զանգիւտ կորստեան փորեցին խորխորատ,
Զի հհովիւն բարի ընկլուզեսցին ի նա.
Հոգի մոլորութեան շնչեաց ի նոսա,
Եւ ի նանիր թաքուցին զորոգայթն մահու։

Էր նստեալ որպէս զառիւծ ի մորւոջ,
Եւ լռեալ՝ ի նմանէն սարսէին թշնամիք.
Տեարք տոհմից եւ իշխանք ամենայն
Երկիւղիւ եւ սիրով հնազանդէին նմա։

Ընդ ամենայն երկիր ել համբաւ նորա,
Եւ ի ծագս աշխարհի ծաւալեցաւ անուն նորա.
Զի հնարիմաց զաւրութիւն նորա եւ զհանճարեղ իմաստն
Հանդիսաւոր հնչմամբ գովեցին տիեզերք։

Թագաւորն Յունաց եւ իշխանն հարաւոյ
Տենչանաւք խնդրէին տեսանել զտէրն.
Եւ յոգնամեծար ողջունիւ ընդունէին.
Եւ փառաւք պսակեալ պատուէին մեծապէս։

Ժամանեցին առժամայն չարիքն մեր,
Եւ զաւզեղջ մոլորութիւնն յանդիմանեաց.
Բարկացուցաք զարարիչն գործովք մերովք,
Եւ մատնեաց ի կորուստ զնախագահ տէրութիւնն։

Ի բաց մեկնեցան ի նմանէ պահապանքն,
Եւ աւգնութիւնք վերնայինք հրաժարեցան ի նմանէ.
Զի տէր հեռացաւ յաւուրն չարի
Եւ եթող զնա ի կոխան ժանտից։

Լարեաց զաղեղն իւր բանսարկու թշնամին,
Եւ սրեաց որպէս զսուր զնենգիչ սիրոյն.
Չարաչար խոցոտմամբ հասոյց ի վերայ,
Որպէս յազգին Մովաբու ի գիշերի սատակումն։

Խարդաւանող խորհրդովք տարեալ մեկուսի,
Եւ անողորմ խոցոտմամբ վիրաւորեաց զվեհազնն։
Խրոխտ էիր դու ի վերայ ազգաց տիեզերաց,
Եւ խորագոյն խոցէիր, որք զքեզ արթնացուցանէին.
Իսկ արդ դարձաւ արփին յայլ ճանապարհ,
Եւ խիզախեցին ի վերայ քո որդիք ծառայիցդ։

Ծնունդ չար, որ մեղաւ նմա
Եւ որդի անաւրէնութեան, որ չարչարեաց զնա.
Անիծիւք պարուրեալ գնասցէ ընդ երկիր,
Եւ Կայենի երերմամբն վարանեալ շրջեսցի։

Կապեսցին շաւիղք փախստեան նորա,
Եւ թռչունք երկնից ճախրեսցին ի վերայ նորա.
Ագռաւք ձորոց սլասցին ի նա,
Եւ գազանք վայրի սպասեսցեն նմա։

Հուրն Հերովդի առաքեսցի նմա,
Եւ ծնցին ի նմա որդունք եւ մունք.
Աղեկէզ տոչորմունք բորբոքեալ ի նմա՝
Կերիցեն առժամայն զտիրասպան մարմին նորա։

Ձեռն որ ձգեցաւ ի սպանանել զտէրն,
Եւ ոտք, որ կոխեցին զհրաշագեղ պատկերն,
Ուրկածին ախտիւն եռացմամբ զաւսացեալ՝
Յարեսցին ի նա ցեցք չարակեղ խոցոտմամբ։

Ղաւղեալ հանգիցէ ընդ հովանեաւ դժնկի
Եւ կորիւնք իժից մեղիցեն նմա.
Թոյնք քարբից հեղցին զնովաւ,
Եւ սաստկագոյն ուռուցմամբ հերձցեն զնա։

Ճրագ ճշմարիտ խաղաղութեան էր նա մեր
Եւ նաւապետ ցածուցիչ խռովութեան ալեաց,
Անձն քաջին Ջուանշիրի,
Որ զամենայն գերչաց փարատէր զյուզմունս։

Մարգարտաշարք էին յեռեալ բանք բերանոյ նորա,
Եւ մաքրափայլ կեանք վարուց նորին։

Յառնէր ի քնոյ իբրեւ զկորիւն առիւծուց՝
Ուծեալ զայգուն յափշտակէր եւ զբլթակս ոչխարաց բաշխէր։

Նիրհէր ի մարմին, այլ հոգւոյն արթնութեամբ
Վարէր զկառս զԱրէսի ի մէջ աստեղացն,
Քաջութեամբ՝ բերելով զուշիմութեան ծաղիկն։

Շնորհք աստուածապաշտութեան
Յորդահոս շարժմամբ ի կայլակաց կողիցն Յիսուսի.
Ծոց ծովասարաս յհոգւոյն առակ եղեալ
Յանուշիցն արտահոսէր յախորժացն
Հոտոտելեաց զհոտ անմահութեան։

Ողբք են ինձ արդեն ոչ հաւերժահարսիցն
Եւ տարմի ջայլեմանց.
Այլ զորդւոցն համբարուց կոծ կսկծագին
Առ զատեալ մնացելոցդ քաղաք մենացեալ։

Չթուեսցին յամս ժամանակաց աւուրք դառնաբեր,
Յորում առթեցաւ մահ քո ցաւաբեր.
Եւ չարեաւք չորասցի, որ զքեզ չարչարեացն։

Պայծառ քո արփին էր մեզ լոյս անմուտ,
Ո՛հ թէ զինչ գիշեր խաւար թխպահոծ
Եւ մարմին անլոյս զդէմ քո մեզ կալաւ՝
Անփարատ ստուեր զքոյայնաւքս արկեալ։

Ջեռնում յիրաւի. տագնապեալ այրիմ,
Մինչ զաթոռ քո բարձրագահ ունայն քեւ հայիմ։

Ռահ մխիթարութեան գնացք քո փակեաց,
Ուստի վշտագին վիրաւք աչք իմ
Ծորեն յար զաղբիւրս արտասուաց։

Սիրով քո այրին սիրելիք քոյին.
Եւ զսէր քո անմոռաց ն մտի ունին.
Ո՛հ, թէ խունկ անուշութեան։
Բուրեալ լինէաք քո գերեզմանին։

Վերացաւ մեր թագ, վերացաւ աթոռ.
Եւ փառք վայելչութեան ընդ քեզ թաղեցաւ։ 

Տիբերական ծոցք Լիբանոս լերամբք
Յագուրդ առնուին քեւ ի տես միակի
Ակամբ կալեալ զաւձիսն հողմոյն հիւսիսոյ
Զքեզ միշտ խնդրեն՝ առ ոչ երեւելդ
Տապարաւ Հոնաց զկոտրումն նռնենեաց առնեն։

Րամք թագաւորաց քեւ սուգ զգեցան.
Առագաստք հարսանց խիստ փոշոտեցան։

Ցաւին եւ ցաւին եւ դառն արտասուեն,

Իւծեալ տառապին,
Զերթ ձագամեռ հաւ յանապատ նստին։

Փութան մերկանալ զայս փառք անարգեալ.
Քեւ զսնոտութիւն նորին նոր ուսեալ,
Թէ չունի երբեք ումեք աստ մնալ։

Քաղցր էր զայլս ասել եւս եւ միշտ հեծել,
Բայց քաղցրագոյն եւս ընդ քեզ մեռանել։

 

 

— 

 

ELEGY ON THE DEATH OF THE GREAT PRINCE JUANSHIR

O musical spirit of the Divine word,
Compose this song of sorrow,
That we may ever mourn
Our cruel loss.

Our eastern land fell to ruin,
Its cries echoed throughout the world;
Let all the nations hear my words,
And all earthly beings lament with me.

The mighty living rock was felled,
The sturdy rampart dashed to pieces,
The tower of reason overthrown,
The border of inhabitation breached.

Our peace turned to bitterness,
Our gates gave way to plunderers,
For his wonderful reign was destroyed
And the light of his miraculous reign extinguished.

Curses poured upon our heads,
From threats made long ago by the prophet Isaiah.
For on the day of the Feast of the Lord’s Cross,
We were left to mourn in bitter sorrow.

They dug a fathomless pit of destruction
To swallow up the good shepherd.
Inspired by the aberrant spirit,
In vain they concealed the trap of death.

Sitting like a lion in his lair
In silence—his enemies trembled before him.
And all the chiefs and princes,
Yielded out of fear and love.

His renown spread throughout the world,
And his glory to the ends of the earth,
For his cunning strength and genius
Were celebrated throughout the universe.

The kings of the Greeks and the prince of the south
Longed to see the lord.
Receiving him with most reverent salutations,
They crowned him in glory.

But then evils came to pass,
To correct our unashamed aberrance.
We angered the creator in deed,
And he delivered our leader to destruction.

His guards abandoned him,
Help from above gave up on him,
For the Lord left him on that evil day,
To be treaded upon by evil men.

The contentious enemy drew its bow,
And sharpened the sword of its cunning love;
And fell upon him torturously,
As on the night when death fell upon the tribe of Moab.

With false advice they led him aside,
And mercilessly wounded that noble man.
You towered proudly over the nations of the world,
And struck deeply those who roused you;
But now the sun has changed its course,
And the sons of your subjects now swagger over you.

The evil birth that sinned against him,
And the son of iniquity who tormented him;
He shall walk the earth besieged by curses,
Tottering like Cain.

Roads shall trap him in the course of his flight,
Birds of the sky shall soar over him,
Crows of the valleys shall dart at him,
And wild brutes shall slaughter him.

The fire of Herod shall be sent upon him,
And maggots and rats shall breed upon him;
Tragic burns shall inflame him,
And instantly devour his body, for he killed his master.

The hand that extended to kill its master,
The feet that trampled on his beautiful mien,
That are infected with leprosy,
Shall be covered with maggots.

He shall hide among buckthorns,
And get bitten by viper hatchlings.
Their venom shall flow through him,
And his body shall swell and fall apart.

A torch of true peace,
A navigator through troubled waters,
The valiant Juansher,
Who kept all our enslavers at bay.

The words of his mouth were lined with pearls,
And he lived a life of shining brightness.

He would rise from sleep like a lionet
At dawn—and carry off and distribute the victuals of his sheep, his prey.

He slept in body, but with his soul awake,
He drove the chariot of Ares among the stars,
Valiantly bearing the flower of the intellect.

The graces of godliness,
Flowing down from the flanks of Jesus;
And from His bosom, as deep as the ocean, his enigmatic Spirit,
Flowed sweetly an abundantly—
The scent of immortality.

I do not lament for nymphs
And flocks of ostriches;
This is a harrowing lament for the sons of monsters, [cf. Job 30:29]
For the survivors of an isolated city.

Let not the times seem bitter,
That occasioned your dolorous death;
But let your tormentor cruelly wither away.

Your sun shone ever brightly upon us,
O! What a dark, gloomy night it was
That extinguished the light of your body,
Casting an unmovable shadow over us.

Truly, I burn; inflamed in torment;
When I look upon your lofty throne, without you there.

You withdrew down the road of consolation,
Before my sorrowful, wounded eyes,
Pouring out fountains of tears.

Your beloveds burn with love,
With your unforgettable love in their minds.
O! let the sweet incense,
Perfume your grave.

Our crown was abolished; our throne, too;
And our glory was buried with you.

The Tiberian shores, the mountains of Lebanon
Were satsified with your gaze alone.
Anticipating the serpents of the northerly wind,
They searched for you, but when you did not appear,
The Huns with their axes destroyed the pomegranate trees.

Scores of kings put on mourning for you;
The veils of brides became dusty.

They grieve and mourn with bitter tears.

Consumed with grief,
Like birds with dead chicks, sitting in solitude.

They hurry to strip themselves of their condemned glory,
Learning how vain it is anew through you,
For no one is here to stay.

Sweet as it would have been to say more and ever weep,
It would have been sweeter to depart with you.