Անհամբեր մարդու նկարագիր
Անհամբեր մարդու նկարագիր
ի Բազմավէպէ
(1851)
Անհամբերութիւն կ’ըսուի ան սրտնեղութիւնը՝ որ կամ խօսքով կամ գործքով մը կը ցուցնենք մէկ բանէ մը ձանձրանալնուս կամ նեղանալնուս։ Ինչպէս մէկը բանի մը զբաղած ատենը՝ չախորժած անձինքներէն մէկը վրայ գալու որ ըլլայ, կը սկսի նեղիլ, ոտքը գետինը զարնել, ուսկից էր տնկուեցաւ ըսել. ինչպէս թէ որ գրելու ատենը մէկու մը գրչին ծայրը մազ մը գալու որ ըլլայ, կամ թանաքը թղթին վրայ կաթելու ըլլայ՝ գրիչը գետինը կը զարնէ, կը սկսի գրիչը անարգել. ինչպէս մէկը թուղթ խաղալու ատեն խաղը կորսնցնելով՝ կիրքէն թղթերը կը պատռտէ։ Ասոր նման սրտնեղութիւններ կը որ բարկութեան աստիճան չեն հասնիր, ու կատարեալ բարկութիւն չեն կրնար ըսուիլ, բոլորն ալ անհամբերութեան գործքեր են։
Խելք չհասնելու պակասութիւններուն մէկն ալ այս է. անհամբերը փորձով կը տեսնէ որ իր անհամբերութիւնովը կ’աւելցնէ իր նեղութիւնը, աւելի կը դժուարցնէ իր գործքը, ու դարձեալ իր կրիցը կը հետեւի։ Ծառան կամ աղախինը կամ զաւակը սխալեցաւ՝ սեւին տեղը ճերմակ ելաւ բերնէն. իր անհամբերութեամբը միթէ անոր ըսածը ետ կը դառնա՞յ. Պետրոսը ծուռ նայեցաւ, միթէ իր անհամբերութեամբը անոր նայուածքը կը շտկուի՞. հագուստը հագնելու ատենը՝ թեւը դժուարաւ կը մտնէ, ինքը կը տաքնայ, միթէ իր տաքնալովը կը դիւրիննա՞յ հագնելը. հանդարտութեամբ չմտնելուն պատճառը իմանայ պիտոր, անհամբերաբար ուժ տալով՝ հագուստը կը պատռէ, օգուտ մը չըլլալէն ի զատ՝ վնաս կ’ըլլայ։
Աղքատը անհամբերութիւն կ’ընէ իր կարօտութեանը համար, կարծես թէ անով իր կարօտութիւնը կը լեցուի. Հարուստը անհամբերութիւն կ’ընէ՝ գողերը տունը մտնելուն համար, իբր թէ անով գողցածնին ետ կը դառնայ. Ծառային մոռացկոտութեանը վրայ կը տաքնայ, իբր թէ իր անհամբերութեամբը անոր յիշողութիւնը շատնար. եփած կերակուրին անհամութեանը վրայ կը նեղի, իբր թէ իր նեղսրտութեամբը կերակուրին համ գար. գաւաթին կոտրելուն վրայ անհամբերութիւն կ’ընէ, կարծես թէ անով գաւաթը կ’ողջննայ։ Ուրեմն անհամբերութիւնը անխելք կիրքերէն մէկն է. անոր համար Սողոմոն իմաստուն համբերութիւնը մեծ իմաստութիւն կը սեպէ, ըսելով «Այր իմաստուն յոյժ համբերէ»։
Անհամբեր մարդը առանց աշխատելու մեծնալ կ’ուզէ, կը կարծէ որ ուրիշները առանց աշխատանքի գիտուն կամ մեծատուն եղեր են, առանց աշխատանքի անուն ունեցեր են։ Գիրքը ձեռք առածին պէս՝ գիտուն ըլլալ կ’ուզէ. երբոր առանց աշխատելու չի կրնար ըլլալ, ուսումը մէկդի կը ձգէ ըսելով՝ գիտուն ըլլալը իմ բանս չէ։ Ծառ մը չի տնկեր, պտուղին ո՞վ սպասէ պիտի ըսելով. ոչխարին խոտ տալու ըլլայ՝ դմակը կը զննէ որ արդեօք գիրնալ սկսա՞ւ։ Անհամբեր մարդը համբերող մը տեսնելու ըլլայ, կը կարծէ որ բնութիւնը զանիկայ այնպէս անզգայ ստեղծեր է. չի մտածեր որ որչափ աշխատած է մինչեւ որ համբերել սորվեր է։ Մեծ ուսում է համբերութիւնը, առանց փորձելու ու վարժելու չի սորվեցուիր. նեղութիւն քաշելու փորձ չեղողը՝ նոր շինած անուոյ մը կը նմանի, որ որչափ թեթեւ կառք մըն ալ քաշելու ըլլայ, շարունակ կը ճռնչէ կերպ կերպ ձայներ կը հանէ. քիչ մը որ կը սկսի վարժիլ՝ որչափ բեռ դնես սայլին վրայ՝ առանց ձայն հանելու կը քաշէ կը տանի։ Զենոն փիլիսոփային քովը շատ տարի համբերութեան վարժած պատանի մը՝ հայրը հարցուց որ ի՛նչ սորվեր էր այնչափ տարուան մէջ՝ իրեն այնչափ ծախք ընել տալէն ետեւ։ Տղան, թէ որ քիչ մը համբերես՝ քեզի կը ցուցնեմ ըսաւ, ու լռեց։ Հայրը կարծելով որ զինքը կը ծաղրէր, սկսաւ ծեծել զորդին ըսելով՝ այսչափ տարի է, այսչափ ծախք կ’ընեմ, ի՛նչ սորվեցար։ Ան ատենը պատանին հօրը ձեռքը պագնելով՝ ըսաւ. Համբերել սորվեցայ, հօրմէս ծեծ ուտելն ալ՝ սիրով ընդունել սորվեցայ։ Հայրն ալ զինքը համբուրեց ու ըսաւ՝ իրաւունք ունիս, չէ թէ միայն քու համբերել սորվելդ ցուցուցիր, այլ եւ իմ համբերել չգիտնալս։
Անհամբեր մարդու գլուխը ցաւի, կը սկսի ուրիշներուն ալ մէկտեղ ցաւեցնել. փորը ցաւի՝ աս ի՛նչ անտանելի ցաւ է կ’ըսէ, թէ որ ուրիշ ցաւ մը ունենայի՝ կը համբերէի, ասոր չեմ կրնար համբերել. բայց ուր տեղն ալ ցաւելու ըլլայ՝ նոյն բանը կ’ըսէ. ըղունգն ալ ցաւի՝ ամենէն մեծ ան ցաւը կ’ըլլայ, ու չկրնար համբերել։ Թէ որ զօրաւոր մարդէ մըն է քաշածը, անհամբերութիւն կ’ընէ որ ուզէ չուզէ պիտի համբերէ. թէ որ տկար մարդէ մըն է քաշածը, դարձեալ անհամբերութիւն կ’ընէ, ըսելով՝ թէ որ ուզէի կը սորվեցնէի իրեն թէ ո՛վ եմ։ Թնշամիէն խօսք մը լսէ, ան անիրաւին խօսքին չեմ կրնար դիմանալ կ’ըսէ։ Բարեկամէն լսէ, թշնամիս ըլլար՝ կը համբերէի կ’ըսէ, բայց բարեկամ մարդէ քաշել չեմ կրնար։ Վերջապէս ամէն պարագայ իր անհամբերութեանը պատճառանք կ’ընէ. մեծ համբերութիւն ըրած կը սեպէ, երբոր գլուխը շարժելով՝ համբերութիւն կ’ըսէ. չմտածեր որ ան խօսքն ալ անհամբերութիւն մըն է. համբերութիւն ընել ուզողը, ատ խօսքը բերնէն չի հաներ. Ուրեմն համբերութիւնն ալ իր բերանը անհամբերութիւն կը նշանակէ։
Ի՛նչ սիրելի բնութիւն է անոնցը, որ իբր թէ իրենց ախորժածը ամենեւին ուրիշի ախորժածը ըլլար՝ ամէն բանի սիրով զիրենք կը յարմարցնեն։ Այսօր սեղանը քիչ մը ուշացեր է, կերակուրը պատրաստ չէ եղեր. ի՛նչ կ’ըլլայ, աշխարհք չի փլչիր անով. բայց անհամբերը կը սկսի նեղասրտիլ, կերակուրը լեղի կը դառնայ՝ իրեն ալ, սեղանակիցներուն ալ։ Կարծես որ իր ժամացոյցն ալ միշտ առաջ կ’երթայ, իր կէսօրը, իր իրիկունը աւելի կանուխ կու գայ, ամէն բան իրեն ուշ կ’երեւնայ։ Զբօսանքի մը պիտոր երթցուի, կամ նաւակը կամ ուրիշ պէտք եղած բան մը ամենեւին չէ պատրաստուեր, քիչ մը ուշացեր է եղեր, զբօսանքը զբօսանք չըլլար իրեն ալ՝ բոլոր տնեցոց ալ, համը հոտը կ’երթայ, ի՞նչու՝ պարոնը կը կախէ։ Գործք մը կ’ընես, անհամբեր մարդը գլխուդ վերեւը կ’անցնի, հանգիստ չի թողուր, շուտ ըրէ կ’ըսէ, ատենը կ’անցնի, ես բան գործք ունիմ, ծերու պէս, կրեայի պէս կը շարժիս. վերջապէս այնչափ բան կ’ըսէ, որ ըրածդ կը շփոթես, պէտք կ’ըլլայ որ նորէն սկսիս։ Խօսք մը սկսիս, ես իմացայ ըսելիքդ, աս կամ ան պիտոր ըլլայ կ’ըսէ, ու խօսքդ կը կտրէ. չէ թէ միայն ըսելիքդ չի գիտնար՛ այլ եւ ըսածդ չի հասկնար։ Պատմութիւն մը կը սկսիս պատմելու, որուն համը անկարծելի լմննալու վրայ է, անհամբեր մարդը, աս վերջի համով կտորը՝ ասանկ կամ անանկ ընելը պատմէ ըսելով՝ պատմութեան համը հոտը կը տանի։
Անհամբերութիւնը պլշտկուող հիւանդութիւններու կը նմանի. տան մը մէջ մէկ անհամբեր անձ մը ուրիշներուն համբերութիւն ալ կը քիչցնէ. ինքն ալ կը նեղի, ուրիշներուն ալ նեղութիւն կու տայ, ու կը ստուգէ ան առածը որ կ’ըսէ՝ մեծ նեղութիւն է նեղութեան համբերել չի կրնալը։
Comments
Post a Comment