Ghazar Parpec'i's History of the Armenians: Chapter 100

Ղազար Փարպեցւոյ Պատմութիւն Հայոց

Ghazar P'arpec'i's History of the Armenians

—

Ճ.

«Բազում կերպարանաւք եւ ազգի ազգի ցուցակութեամբք Փրկիչն մեր եւ տէր Յիսուս Քրիստոս զիւրոյ գալստեանն եւ մարդանալոյն ի սուրբ եւ յաստուածածին կուսէն ծրագրեալ` յայտաբերէր մեզ զաւրինակն ի սկզբանէ. մորենեաւն` զերանելի կոյսն, եգիպտական նշանագործութեամբքն` զանազատութիւն հրէական աւրինացն, զենմամբ գառինն` զազատաբերութիւնն Իսրայէլի, որոյ ճշմարիտ գառինն զենմամբ փրկելոց էին ամենայն արարածք. ծովուն ճանապարհորդութեամբն` զաւազանին զնորածնութիւն. հեղձմունս Եգիպտացւոցն` զհնոյ մարդոյն մեռելութիւն. ի Յորդանան ճանապարհորդելոյ ժողովրդեանն պատահումն, ըստ գրելոյ ի կարգին, երկոտասան բղխեցելոցն աղբերցն, եւ եաւթանասուն արմաւենեաց ծառոցն. Ընտրեաց, ասէ, Փրկիչն այլ եւս եաւթանասունս, զորս եւ առաքեաց ի բժշկութիւն հիւանդաց. որոց թէպէտ եւ պտղոցն ճաշակմունք զհամս քաղցրութեան ունէին յինքեանս, այլ անդէն տնկագործեալ ի տեղւոջն` ցուցան աղբեւրս։ Իսկ ելք երկոտասան աղբերացն յորդաբուղխ ականց ի բացարձակ տեղիս ծաւալեալ` զբազումս ծաւալեալ անդաստանս ցուցանեն ծաղկալիցս եւ պտղալիցս եւ պտղաբերս. որք զերանելի երկոտասանից առաքելոցն ունէին զկերպարանս. զորոց եւ այսաւր սաղմոսերգն յայտնեաց զճշմարտութիւն, ըստ ասելոյն. Յեկեղեցիս աւրհնեցէք զԱստուած, եւ զՏէր յաղբերացն Իսրայէլի։ Այս յորդաբուղխ աղբերաց շնորհ, նման Եդեմեան դրախտին աղբեր, զորմանէ ասէ, Ելանէր յերկրէ եւ ոռոգանէր զամենայն երեսս երկրի, ծծեալ սուրբ առաքելոցն ի կուսածին աղբերէ Բանին`լցեալ յուռթեցին զամենայն երեսս երկրի։ Ի սոցա քարոզութեան ծովուս` մեղք մեռանին, արարածք կենդանանան. Փարաւոն ընկղմի, Իսրայէլ ապրի. ծառայութիւնն սպառի, ազատութիւնն հաստատի. գառն բաշխի, ազինք անմահանան. ճաշակողք գառինն երկնաճանապարհորդք լինին, անճաշակողք ծովասոյզք կորնչին. հեթանոսք իսրայէլանան, սատանայ փարաւոնակերպ ի Յորդանանու յորձանսն սուզեալ կիզու։

    «Ո՜ նոր եւ անպատումն սքանչելեաց գործ։ Երեք անարատ մանկունքն` զբոց հնոցին ցաւղացուցին, եւ վտակք երկոտասան աղբերցս քարոզութեան` զջուրսն մկրտութեան աւազանին հրացուցին։ Այլ մի եւ նոյն բարեձեւ Բաբելոնի հնոցն եւ բաբելացի անաւրինացն բոցանայր. եւ աստ զոմանց աւազանին ջուրք լուացեալ զաղտ զոգւոց մկրտելոցն` լուսազարդեալ նորոգեն, եւ զարդարութեան թշնամին հանդերձ գործովք հին մարդոյն` յայրիչ հուր անանցական փոխեալ կիզուն։

    «Եկեղեցւոյ սիրիչք, առաքելոցն որդիք, Քրիստոսի արեան գինք. մի՛ ծառայեցուցանէք զոգիս ձեր երկիւղի մարդկան. «տո՛ւք զկայսերն կայսեր, եւ զԱստուծոյն Աստուծոյ». յեկեղեցիս աւրհնեցէք զԱստուած, եւ զՏէր յաղբերացն Իսրայէլի։ Ահա սիրեցէք զեկեղեցի, եւ սիրեցայք յեկեղեցւոյ. զթագաւորս քաղցրացոյց եկեղեցի. զգազանս ընդելացոյց, զգայլս գառինս արար. զձեզ պայծառացոյց, զթշնամիս ճշմարտութեան ամաչեցոյց։

    «Այլ ես այսօր առ ցնծալ սրտիս ուրախանալ մտացն, համբարձեալ զձեռս ի յերկինս՝ ընդ ծերոյն Դաւթայ աղաղակեմ առ Աստուած՝ զոր ինչ դրուատեաց գոհութեամբ նա յաղագս որդւոյն իւրոյ Սողոմոնի մատուցանէր Աստուծոյ բարձրելոյ. «Աւրհնեալ է տէր Աստուած Իսրայէլի, որ ետ ինձ ի զաւակէ իմմէ նստել յաթոռ իմ, եւ աչք իմ տեսանեն։ Ձայնակցելով ընդ մարգարէին` ասեմ զնոյն եւ ես. «Աւրհնեալ տէր Աստուած Իսրայէլի, որ ետ ինձ տեսանել զորդիս եկեղեցւոյս որ ինձ հաւատացաւ` պատուով շքեղութեամբ պայծառացեալ ի Քրիստոսէ։ Հրեայքն պապանձեսցին, ուրացողք ամաչեսցեն։ Փախեաւ Ադոնիա, որ առանց Աստուծոյ կարծէր թագաւորել. աւգնականացն զգեցեալ զամաւթ` սալարեալք ընդ սեղանովն թագչին։ «Թագաւորեցին, ասէ, եւ ոչ ինեւ, դաշինս կռեցին` եւ ոչ իմով կամաւ»։ Ո՞ւր են առանց Աստուծոյ գոռոզացեալքն. ո՞ւր են առանց Աստուծոյ իշխանացեալքն. ո՞ւր են արիւնահեղքն. ո՞ւր են պոռնկասէրքն. «Տո՛ւր ինձ, ասէ, զԱբիսակ Սոմնացի, եւ զԱստուած ոչ խնդրեցին, եւ զՏէր զաւրութեանց ոչ ճանաչէին». ո՞ւր են եկեղեցւոյ թշնամանիչքն, առոտնհարուք աւրինացն, սրբութեանն պղծիչք, շինիչք մոխրատանցն, մոռացողք ճշմարտութեանն, հայհոյողք արդարութեան.—փախեա՜ն, կորացա՜ն, ամաչեցի՜ն։

    «Ո՞ տայր զգլուխս իմ ի ջուր, եւ զաչս՝ յաղբերս արտասուաց», եւ նստեալ լայի զհիգացելոցն կորուստ։ Ահա տեսէք, ահա մեռանի իգատենչն. այլ մի՛ տայք մեռանել։ Սատակի առաջի սեղանոյն արիւնահեղն. այլ աւգնել փութացարուք։ Գլխատի Սիմէի, այլ ձեռն տուք գթալով. «չէ՛ աստ», ասացէք Սողոմոնի. եւ ոչ ի քարեղէն սալս գրեալ անթողութիւնք աւրինացն։ Քրիստոս է աստ, «Ծափս հարէք, ամենայն հեթանոսք», որ ասէ, թէ Եկա՛յք առ իս, ամենայն աշխատեալք եւ ոյք ունիք բեռինս ծանունս, եւ ես հանգուցանեմ զձեզ , եւ դարձեալ` թէ «Ոչ եկի կոչել զարդարս, այլ զմեղաւորս յապաշխարութիւն»։

    «Այլ եւ ձեզ պատուիրեաց, հզաւրագունիցդ եւ կարողացդ, թէ «Դուք որ կարողդ էք՝ զտկարութիւն տկարացն բարձէք». կոչեցեալք դուք ի Քրիստոսէ եւ բազմեալք, պատրաստեալք ուտել զհացն երկնաւոր` կոչեցէ՛ք եւ ընդ ձեզ զկաղսն եւ զկոյրսն եւ զհիւանդս. եւ մի՛ տայք թոյլ նոցա ընդ Ադոնեայ եւ ընդ Յովաբայ` զեղջերաց սեղանոյն բուռն հարկանել, որ է անդամ մարմին, անբեղուն ըստ բուսոյ եւ անհամ ըստ ճաշակոյ, յուներէն։ Դիել կաթն յաւժարեցուցէք զտգէտսն ի սննդականութիւն, եւ յուրախարար բաժակէն ըմպել ուսուցէք, յանուշարար ուրախութիւն ոգւոցն փրկութեանն. յայնմ կաթնէ եւ ի գինւոյ, զոր յառաջաձայնեալ իմաստնաբանն Սողոմոն շնորհաւք սուրբ Հոգւոյն յԵրգս երգոցն ասաց. Քանզի գեղեցկացան ստինք քո, քոյր իմ հարսն, քանզի գեղեցկացան ստինք քո ի գինւոյ։ Բայց ի թմբրական գինւոյն հրաժարեցուցէ՛ք զտխեղծսն եւ զհիւանդացեալսն ոգւով զընկերսն, զոր ի հրէական ժողովրդոցն արբեալ անառակութեամբ` Արարած գիրք մեծ մարգարէին յանդիմանեալ յիշատակէ այժմ եւ մինչ ի վախճանն. Նստաւ, ասէ, ժողովուրդն յուտել եւ յըմպել, եւ յարեան ի խաղալ։ Եւ մի՛ դարձեալ ի գինւոյն յայնմանէ, զոր Ղովտ եւ Նոյ արբին։ Եւ մի՛ ընդ Սիմէի ելանել տայք արտաքս քան զԵրուսաղէմ, եւ մանաւանդ յածել ի խնդիրս որդւոց Հագարու։ ԶԻսահակայ տուք սերել զզաւակ, եւ ի նորա խնդրել ի զաւակէ զմարդացեալն Աստուած։ Քանզի զհարճորդէգիրն ի քարեղէն գրեալ սալսն` համակ խստութիւն քարոզէ քարասրտացն եւ չարաց. զոր եւ Պաւղոս ըստ այլաբանութեանն առակախաւսեալ ասաց. Քանզի Հագար, ասէ, լեառն Սինեա է յԱրաբիա, հաւասար է այսմ Երուսաղէմի, եւ ծառայէ որդւովքն իւրովք հանդերձ. այլ վերին Երուսաղէմ ազատ է. եւ թողութեան Քրիստոսի վարդապետութիւնն գրեալ յընդունողացն եւ միացեալ ոչ ի քարեղէն սալսն, այլ ի տախտակս սրտի մարմնեղէնս։

    «Բազում են եկեղեցւոյ սրբոյ բժիշկք. եկա՛յք այսր ամենայն աշխատեալք եւ ոյք ունիք, ըստ յառաջագոյն ասացելոցն, բեռինս ծանունս, եւ աստ ի բաց ընկեցեալ հանգերո՛ւք։ Իսկ դուք որ այժմդ ի ներքսդ էք, լերո՛ւք կոչնականք եւ հրաւիրակք արտաքոյ անցաւորացն. ելէ՛ք ի հրապարակս եւ ի փողոցս. ժողովեալ զամենայն ախտացեալս ոգւովք եւ զբեկեալս մեղաւք` ածէ՛ք այսր, եւ բժշկին ամենեքեան, բերելով ընդ ինքեան զխոստովանութիւն եւ զարտասուս պահանջէ։ Եւ ըստ իւրաքանչիւր ախտից` բժիշկքն յայտնի են եւ պատրաստ։ Զմաքսաւորն առ Մատթէոս աւետարանիչ ածէք եւ Զաքէոս. զպոռնիկս առ կինն պոռնիկ, որ այսաւր դուստր է Քրիստոսի. զաւազակս` առ աւազակն դրախտաբաց. զուրացողս` առ արքայութեան դռնապանն եւ փակակալ Պետրոս։ Եւ գին աւելի ինչ ոք քան զաղաւթս եւ զարտասուս ոչ պահանջէ. 

    «Եւ արդ` ո՞վ ոք քան զայնպիսին կայցէ հէք եւ թշուառական, որ վասն խուն արտասուաց` յերկնից արքայութենէն վրիպեալ գտանիցին. եւ կամ քան զմիւսն եւս հրաշալի եւ երջանիկ, որ ընդ սակաւ աւր ըստ աւրէ արտասուաց` զյաւիտենից բարութիւնսն ժառանգիցէ։ Քանզի եթէ զկին սիրելի եւ կամ զորդի եւ կամ զայլ ոք ի կարեւոր բարեկամաց տեսանէիր մեռեալ, ո՞չ ապաքէն լայիր չարաչար, եւ լռել երբէք եւ ոգի առնուլ ոչ կամէիր։ Եւ արդ` զքոյին իսկ զհոգիդ տեսանես հանապազ մեռեալ առաջիդ. եւ անշէջ հրոյն երկիւղ եւ գեհենին սպառնալեացն յիշումն միշտ զխորհուրդսդ խոցոտէ, եւ դու յորսայս անկեալ հեղգաս. զիա՞րդ հանդարտել իսկ եւ կամ առ վայր մի կարիցես լռել եւ ոգի առնուլ։

    «Հաւատացէ՛ք, զի ես ընդ բանսս իսկ զարհուրեալ դողամ։ Վասն որոյ զձեզ աղաչեմ, զջոկս հաստատնոցդ դեռ եւս եւ անգայթիցդ. մի՛ նմանեցուցանէք զաղաւթս ձեր փարիսեցւոյն, թէպէտ եւ բիւր բարեաց զանձինս գտանիցէք եղեալ պատճառ, այլ ասացէք, եթէ Ծառայք անպիտանք եմք. եւ մի՛ առանց իւղ բառնալոյ ընդ անմիտ կուսանսն ճանապարհորդիցէք ի հարսանիսն. գուցէ փակիցի դուռնն, եւ մնայցէք ամաւթալից արտաքոյ։ Եւ մանաւանդ դուք, որ զամենայն ցերեկութեանն աշխատութիւն, զտաւթոյ, զքրտան, զվաստակոյ եւ զտեւողութեան յաստուածային այգեգործութեան տնկելոյ յոգւոջ ուրուք` յամենայնէ վրիպիցիք, եւ զբնաւն կորուսանիցէք։

    «Արդ՝ եղիցի ձեզ այդպիսի զարդու՝ եւ զերկնից փափաքելի զգենուլ զզարդն, եւ ընդ այսպիսի ուրախարար պսակի, որ թուով աւուրս պայծառացուցանէ զստացողս իւր` զլուսատեսիկ եւ զերկնաւոր պսակն, զանապականն եւ զմշտնջենաւոր ընդունել յաջոյ Փրկչէն մերոյ եւ Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի, լսել զփառաւորեալ եւ զերանելի բարբառն, թէ Եկա՛յք աւրհնեալք Հաւր իմոյ, ժառանգեցէ՛ք զպատրաստեալ ձեզ արքայութիւնն ի սկզբանէ աշխարհի։

    «Որում լիցի մեզ արժանի լինել եւ ամենեցուն, շնորհաւք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ Փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, ընդ որում Հաւր միանգամայն եւ Հոգւոյն սրբոյ վայելէ փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»։

—

C.

"Through many forms and various demonstrations did our Savior and Lord Jesus Christ reveal to us the the plan of His coming and incarnation through the Holy Virgin Mother of God from the very beginning: through the burning bush, the blessed Virgin; through the Egyptian miracles, the tightening of the Jewish laws; through the sacrifice of the lamb, the liberation of Israel, as through the sacrifice of the lamb all creatures were to be redeemed; through the crossing of the sea, the font of rebirth; through the drowning of the Egyptians, the death of the man of old; through the crossing of the people over the Jordan, according to Scripture, the twelve gushing fountains and the 70 palm trees (Exodus 15:27; Numbers 33:9). The Savior, it says, appointed another 70, whom he sent to heal the sick (Luke 10:9), but though they had in themselves the sweet taste of fruit, they were shown to be fountains when planted in their places. The gushing water from the twelve fountains, spreading abroad to distant places, shows the many diffuse fields full of flowers and fruit, which had the pattern of the 12 blessed apostles, concerning whom the Psalmist today revealed the truth, saying: “Bless God in the congregations, The Lord, from the fountain of Israel” (Psalm 67:27 LXX). The grace of these gushing fountains resembles the fountain of the Garden of Eden, of which it is said: “it came up from the earth and watered the whole surface of the ground” (Genesis 2:6); the Holy Apostles, having received water from the fountain of the Word from the Holy Virgin, have filled and enchanted the whole face of the earth. In the sea of their preaching, sins die and creatures return to life; Pharaoh drowns and Israel survives; subjection is exhausted and liberation is established; the lamb is distributed and nations are unbounded. Those who taste the lamb become travelers to heaven; those who do not are plunged in the sea to perish; the Gentiles become Israelites and Satan, like Pharaoh, is consumed by the tides of the Jordan.

    "Oh new, ineffable miracles! The three spotless children cooled the fire of the furnace and the streams of the twelve fountains of preaching inflamed the waters of the baptismal font. But the one and same comely furnace of Babylon burned the ungodly Babylonians where the waters of the font washed away the filth from the souls of those who were baptized, adorned them in light, renewed them, and, turning into an unquenchable fire, swallowed up the enemy of justice together with the works of the man of old.

    "Lovers of the church, sons of the apostles, prices of Christ’s blood, do not subject your souls to the fear of men: "Render to Caesar the things that are Caesar’s, and to God the things that are God’s" (Matthew 22:21; Mark 12:17; Luke 20:25) "Bless God in the congregations, The Lord, from the fountain of Israel" (Psalm 67:27 LXX). Love the church and be loved by the church. The church has assuaged kings, tempered beasts, turned wolves into lambs, brightened you and shamed enemies of truth.

    “But today, with joy in my heart, happiness of mind, and my hands raised to heaven I cry out to God with old David who dedicated his thankful praise to the most high God regarding his son Solomon: "Blessed be the Lord God of Israel, who has given a successor to sit on my throne, while my eyes see it!" Accompanying the prophet, I say the same: Blessed be the Lord God of Israel, who has entrusted to me the sons of the church shining with splendor of honor from Christ while my eyes see it! Let the Jews be silenced and the apostates ashamed! Adonijah thought that he could become king without God but then fled. Clothed with shame, his supporters hid beneath the altar. "They reigned, but not by me; they forged alliances, but not by my will" (Isaiah 30:1). Where are the pompous ones without God? Where are the rulers without God? Where are the bloodshedders? Where are the whoremongers? "Give me Abishag the Shunammite" (1 Kings 2:17), and "they did not seek the Lord” (Isaiah 31:1), and “nor did they recognize the Lord of hosts" (Isaiah 9:13). Where are the enemies of the church, the tramplers of religion, the profaners of holiness, the builders of ash houses, the forgetters of the truth and the blasphemers of justice? They fled! They were brought down! There were put to shame!

    “Oh, that my head were waters, And my eyes a fountain of tears!” (Jeremiah 9:1) and sitting down I would lament the destruction of those who turned wretched. Behold, the chivalrous one is dying—do not allow him to! The bloodshedder is being exterminated in front of the altar—hurry and help him! Shimei is being beheaded—lend him a hand with pity: Tell Solomon "he is not here"! The irremissibility of the laws is not etched in stone. Christ is here, "Clap your hands, all you people!” (Psalm 46:2 LXX), and he says: "Come to Me, all you who labor and are heavy laden, and I will give you rest" (Matthew 11:28), and "I have not come to call the righteous, but sinners to repentance" (Matthew 9:13; Mark 2:17; Luke 5:32).

    “But he also commanded you, who are the most strong and able, that “you who are able, bear the weakness of the weak”; you have been called by Christ to have a seat—you, who are ready to eat the heavenly bread; now call with you the lame, the blind and those who are sick, and do not let them grab a hold of the horns of the altar with Adonijah and Joab, for it is a member of the body, barren as a plant and tasteless, in Greek. Dispose the ignorant ones to suck the milk for sustenance and teach them to drink from the delighting cup for the sweetening joy of the salvation of their souls; from that milk and wine about which the aforementioned wise Solomon said in the Song of Songs by the grace of the holy spirit: “For your breasts became beautiful, my sister, my bride; for your breasts became beautiful from wine” (Song of Songs 4:10). But resign your young and ill-spirited friends from the sleep-inducing that was drunk by the Jewish people drank with debauchery as the book of the great prophet reprimands now and hereafter: “The people sat down to eat and drink and got up to indulge in revelry” (Exodus 32:6). And let them not drink again from that wine of which Lot and Noah drank. And do not have them leave Jerusalem with Shimei, or above all to fetch the children of Hagar. Have Isaac procreate; search for the incarnate child of God from him. For the adopted child of the concubine [whose name is] inscribed on stone preaches to those with hearts of stone and to evil ones, of whom Paul spoke of allegorically and in proverbial fashion: “For Hagar is this Mount Sinai in Arabia, and corresponds to Jerusalem, and is in bondage with her children—but the Jerusalem above is free” (Galatians 4:25-26) and the teaching of Christ’s forgiveness is written by those who accept it and is met “not in inscribed stone, but on the tablets of the flesh of the heart” (2 Corinthians 3:3).

    “There are many doctors of the holy church. Come, all you who are weary and who, as we said before, bear heavy burdens—drop them here and rest. As for you who are now inside, summon and invite the passers-by outside! Go out into the squares and into the streets and gather everyone with ailing souls and broken by their sins. Bring them here and they shall all be healed, bringing their confessions and tears as is demanded of them. For each disease there are known doctors, and they stand ready. Bring the tax collector and Zacchaeus to the evangelist Matthew (Matthew 10:3; Luke 19:2); the fornicators to the prostitute who today is a daughter of Christ; the brigands to the thief who opened paradise; the apostates to the doorkeeper of the kingdom, Peter. No one demands a higher price than prayers and tears; only from the well-to-do is mercy demanded at judgment.

    “Now who shall be more unfortunate and miserable than such persons, who, on account of a few tears will be found to have strayed from the kingdom of heaven? And who will be more wonderful and fortunate than the one who, by shedding some tears from day to day will inherit eternal goodness? For if you were to see your dear wife, child, or another one of your intimate friends dead, wouldn’t you cry convulsively, without pause and without so much as catching your breath? But you always see your soul dead before you and fear of the unquenchable fire and perils of hell constantly trouble your thoughts—yet you lie there stagnant! How can you calm down, pause for a moment and take breath?

    “Believe that by these words I shake in terror. Pray! you who are firm and unshakeable—do not imitate the Pharisee in your prayers, and though you may find yourselves to be the cause of a thousand good deeds, still say: “We are worthless servants” (Matthew 25:30). And do not travel to the wedding without bearing oil with the foolish virgins, for perhaps the door will be closed and you will stay shamefully outside; especially you, who, laboring throughout the day in the scorching heat, in sweat, in toil and in persistence, engaged in the divine cultivation of vineyards in the souls of men—stray from it all and you shall lose everything.

    “Now let there be such adornment for you, and may you be clothed with the longed-for adornments of heaven (2 Corinthians 5:2), and with such a delighting crown—luminous and heavenly, incorruptible and eternal—which gives splendor to the one who receive it from the right hand of the Savior for all his days, and who hears the blessed voice: “Come, you blessed of my Father, inherit the kingdom prepared for you from the creation of the world” (Matthew 25:34).

    “Of which, may we and everyone alike be found worthy by the grace and kindness of our Lord and Savior Jesus Christ, with whom the Father and the Holy Spirit at once possess glory, power and honor, now and always, and forever and ever. Amen.”