The King of the Plants (from the Fables of Mkhitar Gosh)

Արքայն Տնկոց յԱռակք Մխիթար Գոշի
Տեսեալ ապա այնուհետեւ բուսոց թէ բարւոք կարգաւորութեամբ վարին, հաստատելով

ինքեանց ինք - self

թագաւորութիւն տունկք, նախանձ բերեալ ընդ նոսա՝ կամեցան եւ ինքեանց կարգել թագաւորութիւն։ Եւ եղեւ

ոչ սակաւ հակառակութիւն no little opposition

. զի ոմանք ասէին

զշուշան շուշան - lily

լինել, եւ այլք

զախրիզան ախրիզան - nasturtium

, եւ բազումք

զհամասբրան an as yet unidentified plant, but see համասբրամ

. եւ

ամենեցուն ամէն - all

հաճոյ թուեցաւ լինել հապասպրանն, այսպիսի յեղանակաւ.

երկոտասան երկոտասան - twelve

մասն է երկրի, երկոտասան

ոստ ոստ - branch

է համասպրանին, եւ պարտ է նմա թագաւորել՝ զի ամենայն տիրեսցէ աշխարհի. մանաւանդ զի մեծամեծ ունելով զաւրութիւն բժշկութեան՝ զհիւանդս բժշկիցէ, եւ զայլս

քաջատես քաջատես - clear-sighted, perspicacious

առնիցէ, եւ ի վերայ ծովու գնալ տացէ, եւ իմաստութեամբ զտգէտս

լցուսցէ լցուցանել - to fill

։ Եւ ապա ամենեցուն

հաւանութեամբ հաւանութիւն - approval, consent

թագաւորեաց համասպրանն։ Եւ կարգեաց նոցա կարգս, զի արար

զբնաբոյսս բնաբոյս - natural

ծաղկանց ի

զբաւսանսզբօսանք - recreation

եւ ի բժշկութիւնս, եւ զբանջարս

դալարիսդալար - green

ի կերակուրս եւ ի

դարմանսդարման - remedy

, սոյնպէս եւ

զսերմանսսերմ - seed

ամենայն. եւ

զարդարեացզարդարել - to adorn

ամենայնիւ զտուն թագաւորութեան իւրոյ. եւ խնդութիւն եղեւ

բնաւիցնբնաւ - at all

։

Իմաստք առակիս ծանուցանի այսպէս։ Տեսեալ

ազգի մարդկան the human race

զերկրաւորս թագաւորութիւն, ըստ կարգի եւ զերկնաւորն խնդրէին թագաւորութիւն. բայց

ոմանքոմն - someone

կարծեցին զարեգակն, եւ այլք զլուսին, եւ այլք զայլ ինչս բազումս։ Իսկ յերեւել

Բանին Աստուծոյ Բանն Աստուծոյ - the Word of God

եւ ի ստանալ երկոտասան առաքեալս եւ առնելն զնշանս եւ զբժշկութիւնս,

ծանեան ծանիլ - to learn, to recognize

զճշմարիտս, զնա լինել թագաւոր աշխարհի։ Եւ ի թագաւորելն իւրում զոմանս արար

աւետարանիչս աւետարանիչ - evangelist, preacher

, որպէս զախրիզանն՝

երիս ունելով կենդանութիւն յարմատսhaving three roots of life

, զի եւ նա

զբնաւորական եւ զգրաւորականն natural and written

ընդ ինքնեան ունի զաւրութիւն. եւ զոմանս հովիւս եւ վարդապետս ի զբաւսանս հոգւոյ եւ ի բժշկութիւնս ի կերակուրս բանք նոցա եւ ի սերմանս, ի խորհուրդս եւ ի միտս։ Իսկ ըստ

կերպարանի կերպ - form, appearance

շուշանի զբնաւս կարգեաց զեկեղեցի ընդ իմաստութեամբ աւետարանին ծաղկեալ, որպէս նա ի գետն

գետն Եփրատէսգետն Եփրատ - the Euphrates river

եւ յայլսն։ Եւ եղեւ ուրախութիւն մեծ ամենեցուն ի թագաւորելն նորա։

—

When the plants saw that the shrubs and trees had set up a kingdom and were conducting themselves in good order, they were envious and wanted to set up their own kingdom. And there was no little resistance, for some said that [the king] should be the lily, others said the nasturtium, and many, the hamaspran. The hamaspran became agreeable to all for the following reason: the world is in twelve parts and the hamaspran has twelve branches and ought to reign so that it rule the whole world. Especially since it has very great powers of healing, cures the sick, makes others far-sighted, permits travel over the sea and fills the ignorant with wisdom. So, with everyone's agreement, the hamaspran became king and ranked them in order, for he made the natural flowers [responsible for] recreation and medicine, green vegetables for food and nourishment/cures, and similarly [he ranked] all the seeds. And he adorned his royal house with everything. And all rejoiced.

The meaning of this fable should be understood as follows: when humankind observed the temporal kingdom, they sought a kingdom patterned after the heavenly one. But some thought that the sun [should rule], others, the moon, and still others many things besides. Now upon the appearance of the Word of God and [His] acceptance of twelve apostles and the working of signs and healings, they recognized the truth, that He should be king of the world. and when He reigned, He made some evangelists—like the nasturtium—having three roots of life for it has power over the oral and the written; some He established as shepherds and vardapets for the recreation of the soul and for healing. Their words are food and seeds for thought and planning. He set the entire Church, with the aspect of a lily, to flower with the wisdom of Gospel as [the lily] does in the Euphrates river and elsewhere. And there was great joy when He ruled.

(Translated into English by Robert Bedrosian)

—