Հայոց լեզուն. Խրատք պիտանիք եւ բարոյական հին առածք
Հայոց լեզուն.
Խրատք պիտանիք եւ բարոյական հին առածք
(ի Բազմավէպէ)
—
Զվիշտս բարեկամին անձին քում համարեա, եւ ի քաջաշնորհութեան քում աւգնեա նմա։
Փոյթ, սիրելի, յուրախութիւնս կոչեցեալ պարտ է գնալ. իսկ ի վիշտս անկոչ։
Բժիշկ եւ սիրելի, ոչ զիւրն այլ զաւգտակարն պարտ է խնդրել։
Ի կենցաղումս փափաքելի պարտ է լինել քան թէ ահեղ։
Յիշխելն հեզ լեր, եւ ընդ իշխանութեամբ երկայնամիտ։
Եթէ ընդ իշխանութեամբ լինել ոչ ուսար, իշխան լինել մի՛ համարձակիր։
Պարտ է զբանից գանձարանն պահել քան զընչից։
Արմատ խրատուն դառն, այլ պտուղն նորա քաղցր։
Խրատն բարեշնորհից զարդ է, իսկ վատաշնորհիցն ապաւէն։
Ոչ հիւանդաց բազմական եւ ոչ անմտաց բախտութիւն աւգուտ է։
Բախտն նման է աղեղնաւորի որ ի նպատակն երբեմն ի մաւտ եւ երբեմն ի հեռի ընկենու։
Ոչ արտաքոյ անմեղին կացուցանէ զանձն իւր՝ որ զիւր մեղսն հեզութեամբ խոստովանի։
Միտք մարդկան ոչ գովելով եւ ոչ թագուցանելով ողջանան, այլ պատմելով բժշկացն. նոյնպէս եւ ոչ մեղքն։
Զենոն առ այնոսիկ որ առաւել փափկանային եւ պարծէին զի շատ ունէին գանձն, ասէ. Ապա ուրեմն ոչ մեղադրելի են խոհակերքն յաղի առնել զխորտիկն. զի ունին շատ աղ։
Դիոգինէս ի յոյժ մատռուակելն հեղոյր զգինին. եւ ի մեղադրելն ասէ. թէ ըմպեմ՝ զինքն եւ զիս կորուսանէ. լաւ է սմա միայն կորնչել։
Այնպէս լեր առ ծնողս քո, որպէս կամիս լինել առ քեզ զորդիս քո։
Զորդիս քո փութա խրատեալս թողուլ քան թէ հարուստս։
Փայտ ի հրոյ մաշի, եւ տուն ի շոգմոգաց։
Ի վերայ շոգմոգաց որպէս ի վերայ գերեզմանաց անուն մարդոյ միայն գրեալ է։
Ոչ է պարտ ընտրել որ ի մեծամեծ քաղաքաց իցեն, այլ որ մեծամեծք ի քաղաքաց ելանիցեն։
Որոյ չէ լռել՝ նա եւ ոչ խաւսել։
Ի լռութենէն պարտ է առաւել երկնչել քան ի ձայնէն։
Տունկք յարմատոց աճեն, եւ փառք ի հեզութենէ։
Իշխանութիւն մեծ է ոչ ընդունել պատիւ, այլ արժանի պատուոյ զանձն կացուցանել։
Ի կենաց աշխարհիս որպէս ի սեղանոյ պարտ է յառնել. ոչ քաղցեալ եւ ոչ յագեալ, ոչ ծարաւ եւ ոչ արբեալ։
Որ ի ժամ մահու կտակս գրեն, նման են որք ի ժամանակի նաւակոծութեան զհարկաւոր նիւթս որոնեն։
Ընդ իշխանի պարտ է կալ որպէս ընդ կրակի. մի՛ ամենեւին մաւտ զի մի՛ այրեսցէ, եւ մի՛ կարի հեռի զի մի՛ ցրտասցի։
Տղայութիւն ի խաղն, երիտասարդութիւնն յուտելն եւ յըմպելն, ծերութիւն ի թուլանալն. ապա ե՞րբ զԱստուած պաշտես։
Այսաւր ձեռդ որ հասնի՝ բարի առ. վաղն որ երթաս՝ այլ բարի ոչ կարես առնել։
Այն աւր որ ի մաւրէ ծնանէիր, ամէնն ուրախանային՝ դու լայիր. Արդ՝ բան առ որ այն աւրն մեռանիս՝ ամէնքն լան, դու ուրախանաս։
Հետ Աստուծոյ կաց ո՛ր տեղ որ կաս, որ քեզ որոգայթ եւ փորձանք չգայ. ով քեզ վատութիւն առնէ, զսիրտդ ամո՛ւր կալ, Աստուած ոչ տայ զքեզ ի փորձութիւն։
Աստուծոյ մարդն աստուած լինել ոչ կարէ, բայց հեռի յԱստուծոյ ոչ է։
Մարդն հոգի է եւ լեզու, եւ լեզուն հոգւոյն չարկամէ. Թէ զհոգիդ ուզես զլեզուդ պահէ ի հրաման։
Թէ տասն խաւսք բարի գիտես, դու զինն խաւսեաց եւ զմինն պահէ։
Թէ խաւսք շատ գիտենաս, քիչ ասա՛. զմէկն հարիւր անգամ մի՛ ասել, զհարիւրն մէկ անգամ ասա՛։
Խաւսքն մաւտ ի գիտնաւորն մեծ է, վասն զի խաւսքն յերկնից եկաւ. իսկ դու թեթեւ մի՛ բռներ։
Ա՜յ լեզու, ի քո ձեռացդ շատ չարչարանք ի ներս եմ լցեր. կտրեմ զգլուխդ որ չտաս կտրել զգլուխսն։
Զխաւսքն գիտութեամբ պարտ է դաս ասել, ոսկւով կշռել եւ ապա ասել։
Լեզուն երկու ճիւղ ունի քան զաւձի. մէկն մարգարիտ թափէ եւ մէկն թոյն։
Խաւսքն զերթ քամի է ի բերանն, եւ որպէս նետ յաղեղն գան. քաշ առ՛, եւ ապա թող որ գնա։
Վատ առնես՝ քեզ առնես, թէ աղէկ առնես՝ քեզ առնես։
Մալով մի՛ ուրախանար, եւ ի կենդանութեանդ մի՛ խնդար. մինն հեղեղ է՝ երթիցէ, եւ մինն քամի է գնասցէ։
Աշխարհս անցանէ եւ տրտմութիւն աշխարհիս, նոյնպէս եւ ուրախութիւն. ոչ հաւրն մնայ եւ ոչ որդւոյն։
Քիչ ուտելն մարմնոյն շահ է, եւ սակաւ խաւսելն հոգւոյն։
Քիչ ուտել եւ քիչ խաւսելն եւ քիչ քնելն՝ հոգւոյն շահ է եւ փրկութիւն։
Քիչ ուտելով մարդոյն ջերմն չբռնէ, այլ շատ ուտելովն հազար մեռանի։
Ատամն խնայելն՝ Պաղտատայ վաստակն է։
Բռնութեամբ բանն ի հուն չելանէ. այլ կակղութեամբ աւձն ի ծակէն ելանէ։
Թէ համբերես եւ ոչ շտապիս, յազոխէն հալուայ շինես. թէ լսես՝ շահ է քեզ, թէ չլսես՝ ինձ ի՞նչ է։
Ով ամառն դատարկ ի շուրջ գայ, ձմեռն ատամն ի վերայ ատամանն տայ։
Գիտենաս թէ Սողոմոնի մատանին զի՛նչ էր գրած. գրած էր բան ոսկի գրով թէ ԱՅՍ ԱՅԼ ԱՆՑԱՆԷ։
Առիւծն որ որսորդ չլինի՝ աղուէս մի լաւ է քան զնա։
Գնա հաց կերցուր՝ թէ անուն կ’ուզես, որ հացն անցանի եւ անունդ մնայ։
Զձեռքդ որ ի ծակն տանիս, յաւձի խածանելոյ պատրաստ լինիս։
Պարսիկ առակ ասէ, գաղտնի մեղքն լաւ է քան զյայտնի առաքինութիւնն. Թէ աստուածապաշտ ես, փառապաշտ մի՛ լինիր։
Զինչ մարդ որ ասացին թէ ճարտար է՝ դիւրաւ ակնատն անկանի։
Աստուծոյ մարդն յարեւելք յարեւմոտք ղարիպ չէ. յոր տեղ որ կենայ՝ Աստուծոյ արարած է։
Ինքեան գիտակն՝ աստուածաճանաչ եւ իմաստուն է։
Ի սիրելի մարդոյն եւ իմաստուն մարդոյն ձեռացն զինչ առնուս՝ շաքար է. յանգէտ մարդոյն ձեռացն թէ մեղր առնուս՝ լեղի է։
զԱստուած երբոր ունիմ՝ այլ ինչո՞ւ տրտմիմ. Աղքատութիւնն թագաւորութիւն է եւ թագաւորութիւն աղքատութիւն. Աղքատ այն է որ Աստուծոյ ի զատ է. այն մարդն որ զԱստուած ունի՝ աղքատ է՞ր է։
Հետ վատին քիչ նիստ. Թէ չէ՝ քան զքեզ ամէն աղէկի վատ դառնաս։ Արեգակն որ քան զամենայն բարձր է, փոքր մի ամպ ի դէմն կանգնի, բոլորն խաւարի։
Քո ընկերն քան զքեզ իմաստուն ու լաւ պիտի, որ խելքդ եւ իմաստութիւնդ աւելնայ։
Յանգէտ մարդոյն փախիր. յոյս եւ ապաւէն յիմաստունն առ։
Է որ ոչ գիտէ, եւ ասէ՝ ոչ գիտեմ, ուսո՛ զնա. եւ է որ ոչ գիտէ եւ ասէ գիտեմ, փախիր ի նմանէ. եւ է որ գիտէ եւ ասէ՝ ոչ գիտեմ, ուսիր ի նմանէ։
Ով որ զբարեկամի բարի խրատն ատէ, արժան է որ թշնամի ի վերայ նորա խնդայ։
Ով մաւտ լուսնակն նստի, երեսն նման լուսնի պայծառանայ. Ով մաւտ սեւ պուտուկն նստի, երեսն նման նմա լիցի։
Երեք բան Աստուած ի մարդոյն խնդրէ. ա. Ուղղափառ հաւատ. բ. սրբութիւն անձին. գ. Ճշմարտութիւն լեզուի։
Հարկեւորին հարկիս տուր վասն իւր հարկեացն. անհարկուն հարկիս տուր վասն քո հարկեացդ։
Comments
Post a Comment