Այլակերպութիւն Բառարանի

Այլակերպութիւն Բառարանի

Յակոբ Պարոնեան

(1884)

Ա.

Ագանելիք — մարդահաճութիւն։

Ազատութիւն — է բոյս ինչ որ կը գտնուի Ամերիկայի կողմերը։

Ազգական — գանձ եթէ բարի եւ հարուստ է. գլխու փորձանք եթէ աղքատ է։

Ազդր — որքան կը ծափահարուի թատրոններու մէջ եւ որքան փառասէր հեղինակներ դերասանուհւոյ մը ազդրին ուղղուած ծափահարութիւններն իրենց թատերգութեան կը վերընծայեն։

Ամենակեր — շռայլութեան բերանը։

Այցետոմս — տոմսերու այցելութիւն։

Անամօթութիւն — կարծեաց ազատութիւն։

Անառիկ — հաւատարիմ կնոջ սիրտը։

Անասելի — ճշմարտութիւն։

Անբնակ — այն տեղերն ուր առաքինութիւն կը բնակի։

Անխիղճ — անոնք որ միշտ կ’ըսեն. «ձեռքս խղճիս վրայ դնելով կ’երդնում որ…»։

Անկողին — գերեզմանին մանրանկարն, ուսկից ամեն օր յարութիւն կ’առնէ մարդ։

Առակ — ճշմարտութիւնն դիմակաւոր։

Առանձին — երբ տգէտներու քով գնտուի ոք։

Առաջնորդ — ժողովրդեան ետեւէն գնացող։

Առողջութիւն — բժշկաց թշնամին՝ զոր սպաննել կ’աշխատին եւ շատ անգամ ալ կը յաջողին։

Արձագանգ — դերձակ երեսփոխան մ’որ կը կրկնէ ինչ որ ըսէ այն երեսփոխանն որուն երեք չորս ձեռք հագուստ կը ձեւէ եւ կը կտրէ տարին։

Արձան — տնկուած մեծ մարդոց վրայ կը բուսնի։

Արտեւանունք — աչաց փեղկերը։

Բ.

Բաղաձայն — աղքատութիւն որ ինքնիրմէ ձայն չկրնար հանել։

Բաղանիք — քաւարան մարմնոյ։

Բանալի — գողերուն քով ամեն տեսակը կը գտնուի։

Բանտ — դիւանագիտական փակագիծ։

Բարդութիւն — ամուսնութիւն բառերու։

Բարեբախտ — այն որ չնախանձիր ուրիշներուն երջանկութեանը։

Բարեգործութիւն — ռամկական բառ որ գործածելի չէ։

Բարեկամութիւն — ինչ որ շատ դժուար է գտնել տժբախտութեան մէջ, որովհետեւ հարուստներն կը գնեն զայն իրենց դրամին շնորհիւ։

Բարեկենդան — յիմարութեան շաբաթ։

Բարեպաշտ — այն որ եկեղեցւոյ փսիաթներն համբուրելով կը մաշէ եւ յետոյ կերթայ որբերուն դրամն իւր կոկորդն անցունել։

Բարետոհմ — այն որ շատ ոսկի ունի։

Բարձրաձայն — այն որուն ձայնն բարձր հասակ մ’ունի։

Բացակայ — առաքինութիւն։

Բեռնակիր — այն որ անտանելի կին մ’ունի։

Բերան — ժամանակաւ սրտին թարգմանն էր, յետոյ հրաժարեցուցին զինքն այն պաշտօնէն եւ շահու թարգման անուանեցին։

Բեւեռ — շաղկապ։

Բժիշկ — կալուածատէր մեր մարմիններու։

Գ.

Գազան — բարի, անկեղծ եւ սիրուն արարածներ որ իրենց անօթութեան յագուրդ տալու նպատակաւ միայն կը յարձակին երբեմն տկար էակներու վրայ։

Գազանաբարոյ — բարեբարոյ։

Գաղափար — որքան ոտք այնքան կաղապար։

Գաւազան — խօսքն իմս է։

Գերեզման — անդիի աշխարհ բանող թունելին կայարանը։

Գիշեր — գողերու համար բարեպատեհ առիթ մը։

Գողութիւն — պզտիկն պատժոյ արժանի է։

Գութ — ջղային տկարութիւն։

Գրկախառնութիւն — բարդ բառ մը։

 

Դ.

Դագաղ — անդիի աշխարհին նամակատուփը։

Դասալիք — քաջ։

Դափնի — ոտանաւորին եւ բրաձուկի խորովածին մէջ կը գործածուի։

Դժուարակիր — աղքատութիւն։

Դի — ինչ որ չշարժիր։

Դիմակ — ո՞ր տեսակէն կուզէս։

Դիւրավաճառ — շողոքորթութիւն։

Ե.

 

Եթէ ոջ — սպառնական ձեւ մ’որ ազդեցութիւնն կորուսած է։

Ելակ — մուտքն արգիլուած է աղքատաց համար։

Եկամուտ — հարուստներու յատուկ բառ։

Երազ — մտքի նաւարկութիւնն առանց կողմնացոյցի եւ ղէկի։

Ե՞րբ — անպատճառ հիմայ, եթէ առնելիք ունիս. գալ շաբթու մէջ օր մը հանդիպէ ինձի, եթէ տալիք ունիս։

Երդում — սուտն իբրեւ ճշմարիտ ընդունել տալու համար կը գործածուի։

Երեկոյ — օրուան վերջակէտը։

Երես — ժամանակաւ ամեն մարդ ունէր։

Երեսփոխան — ուրիշին շահերը պաշտպանելու պաշտօնով իւր շահուց ծառայող։

Երեւելի — միշտ ուրիշներու թերութիւնները։

Երեկ — երախայ անցեալ մը։

Երիտասարդ — երբեմն տարիքի գարունն էր, այսօր աշունն է։

Երկանակեաց — կարճ կեանք ունեցողն։

Երկայնամիտ — անհոգ։

Երկասիրութիւն — թուղթի կտորներ, որոց մէջ նպարավաճառներն պանիր կը փաթթեն։

Երկդիմի — ազնիւ, քաղաքավար։

Երկուորեակ — երկու հատոր մէկ տեղ հրատարակուած։

Երկչոտ — այն որ դրամ չունի։

Զ.

 

Զարթնուլ — պզտիկ յարութիւն մ’առնել։

Զգեստ — ածական մ’որ մարդուս վրայ դրուելով անոր որպիսութիւնն կը ցուցանէ։

Զեղջել — ազգային պաշտօնէից ամսականաց վրայ կը խոնարհի այս անկանոն բայն։

Զղջալ — մէկու մը բարիք ընելէն ետքը մեր զգացումը։

Զմուռս — գործնական շողոքորթութիւն։

Զոհ — «ինքզինքս զոհ կուտամ» ըսելով է որ կը յաջողի մարդ ուրիշները զոհել։

Զրկանք — իրաւունք է երբ հարուստի մը կողմէ ի գործ կը գրուի։

Զրոյց — ականջ մի կախեր։

Զրպարտութիւն — խմբագրաց գրասենեակներու մէջ շատ կը գտնուի։

Է.

 

Էշ — օրինակ խոնարհութեան եւ համբերութեան, որմէ ամեն մարդ հատ մ’ունենալու է իւր սենեակին մէջ։

Ը.

 

Ըղձալի — ինչ որ ուրիշներն ունին։

Ըմպելի — բաժակ գովեստից։

Ընդ — նախդիր մ’որ մեր պաշտօնէից ոմանց պէս ամեն բանի մէջ կը մտնէ։

Ընդարձակ — գողութեան ասպարէզը։

Ընդունելի — մեր հրամանին վճարելի փոխանակագիրներ։

Ընդօրինակել — գրագիտաց ոմանց հեղինակելը։

Ընթերցարան — գրասենեակ մ’ուր նարտ ու թուղթ կը խաղան։

Ընծայ — կը տրուի փոխարէն բան մը ձեռք բերելու համար։

Ընկեր — անթիւ երբ դրամ ոսկի ունիս։

Թ.

 

Թեթեւութիւն — բարձրանալու տրամադրութիւն։

Թոթովել — մէկ խօսքը հազար անգամ կրկնել։

Թողութիւն — կը ներենք երբ չկարենանք վրէժ լուծել։

Ժ.

 

Ժամանակաւ — կը գտնուի եղեր մարդարսիրութիւն։

Ժառանգութիւն — ուրիշին ճակտին քրտանց պտուղն ուտել։

Ի.

 

Իմաստակ — աղաւաղումն իմաստում բարին։

Ինքնայօժար — բռնի։

Իրաւագետ — իրաւունքը հալածող։

Իրաւունք — հարուստներուն կը տրուի միշտ։

Լ.

Լաբիւրինթոս — մեր խնդրոց կարգը։

Լիրբ — գործունեայ։

Խ.

 

Խաբեբայ — դիւանագէտ։

Խանձարուր — պատանքին տղան։

Խնկաման — տեսակ մը լրագիր։

Խրատ — դեղ մ’որ ականջով կը խմուի. Սակայն շատերն կը դժկամակին խմել զայն, եւ իրենց ականջներն անով զարդարելով կը շատանան։

Խօսնայր — աղջիկէ մը խօսկ առնողն միշտ անոր սիրտն ալ կառնէ՞ արդէօք։

Ծ.

Ծածուկ — ծանուցումն։

Ծանծաղամիտ — մարդ՝ որուն մտքին մէջ խղդուելու վախ չկայ՝ որովհետեւ խորունկ չէ։

Ծանրաբեռն — անթոսի ուղեւորութեան ընթերցողն։

Ծափահարութիւն — ձեռքերու կեցցեն։

Ծեծ — զարկ, բայց անձնականիս մի՛ դպչիր։

Ծերութիւն — կենաց թատրերգութեան վերջին վարագոյրն։

Ծիծ — աղբիւր կենաց։

Կ.

 

Կանխիկ — ստա՞կ.—ոչ։ շնորհակալութիւ՞ն.—ընդունեցէ՛ք, առէ՛ք, որչափ որ կուզէք։

Հ.

 

Համարատու — այն որ համար չտար։

Համբոյր — խածնել։

Հայհոյութիւն — փաստի սով։

Հայրենասիրութիւն — քսակը լեցնել։

Հանգանակութիւն — պաշտօնական մուրացկանութիւն։

Հաւանականութիւն — երեք քառորդ ճշմարտութիւն։

Հաւատափոխութիւն — խղճի գաղթականութիւն։

Հիմնադիր — այն որ հիմնայատակ կընէ։

Հիւրասէր — այն որ հիւրէն օգտուիլ կաշխատի։

Ճ.

 

Ճամարտակութիւն — նոր եւ դիւրին արհեստ մը ստակ վաստակելի համար։

Մ.

 

Մաճ — մշակին գրչակալն։

Մամոնայ — անիրա՛ւ քեզի…

Մայրապետ — մայր շատ մայրերու։

Մարդավարութիւն — սրտիդ հակառակ վարուիլ։

Մարդատեաց — մոլի մ’որ միշտ սրտէն կը խօսի։

Մարմին — բժիշկներու ստացուածքը։

Մեղք — տուգանքը վճարէ՛ եւ կը խալսիս։

Միջնորդ — երրորդն է որ կը շահի միշտ։

Մրցանակ — ինչ որ տկարներու կը տրուի ՚ի քաջալերութիւն։

Յ.

 

Յամառութիւն — որքան դժուար է սխալն խոստովանիլն։

Յոյս — եթէ ուրիշներն խաբելու մէջ դժուարութիւններ կը տեսնենք ինչո՞ւ ինք զինքնիս չխաբենք։

Ն.

Նուաստ — աղերսագիրներու տակ կը գտնուի միայն, եւ այն ալ ծառայի մը հետ։

Նուաստութիւն — ով կընդունի։

Նպատակ — միշտ ուրիշներն են որ կը հասնին մեր նպատակին։

Նսեմ — գրագիտաց ոմանց դրութեանց համար կը գործածուի։

Շ.

 

Շահ — զմեզ շարժող շոգին։

Շահագէտ — ընդհանուրին շահուց պաշտպան։

Շալփաղփանք — ինչ գեղեցիկ կերպով տրամաբանեց եւ խնդիրն պարզեց։

Շատանալ — աւելին վայելելու յոյսը կտրել։

Շնական — առաքինութիւնն խենթեցած։

Շողոմարար — ժամանակիս պահանջմանց համաձայն վարուող։

Շուկայ — սուտերու գործարան։

Շրջաբերական — բարեհաճեցէ՛ք ինձի գործ տալ։

Ո.

 

Որկրամոլ — մանաւանդ երբ պնակ մը դնես առջեւը լի . . . գովեստով։

Ուսանիլ — տգիտութիւն ճանչնալ։

Ուրանալ — սիրտ մ’որուն յիշողութիւնը տկար է։

Չ.

 

Չարութիւն — բարութեան վրայ կը հոլովի։

Պ.

 

Պայմանագրութիւն — յօդուած վերջին. «Երկու կողմն ալ ազատ պիտի լինի սոյն պայմանագրութիւնն առ ոչինչ համարել։»

Պանիր — սեղանին վերջաբանը։

Պատանդ — վստահութիւն ունիմ վրադ. Սակայն յարգենք օրէնքն։ Հազա՞ր ոսկի կուզես, երեք հազար ոսկինոց տունդ իմ անուանս դարձուր։

Պատուհաս — երուսաղեմի պարտքը։

Պատսպարան — անհոգութիւն։

Պատրուակ — պատճառին կեղծը։

Պարգեւ — ինչ որ բռնութեամբ կարնեն։

<...>