Juansher's Georgian Chronicle: Chapter I
Juansher's
Concise History of the Georgians
I
Let us recall the fact that the Armenians, Georgians, Aghuans, Movkans, Herans, Leks, Kovkases and Egers had one father named T'orgom, son of T'iras, son of Gamer, son of Japheth (Yabet'), son of Noah. He was a brave, gigantic man. At the time of the destruction of the Tower [of Babel] and the division of tongues and the dispersion of mankind throughout the world, [T'orgom] came and settled between the Masis and Aragats mountains. He had many women; sons and daughters of his sons and daughters were born, and he lived for six hundred years. But the country did not suffice for the multitude of his folk. Therefore, they spread out and enlarged their boundaries: from the Pontic Sea to the sea of Heret' and Kasp and by the mountains of the Caucasus.
They selected eight of the bravest and most renowned of his sons. First was Hayk, second K'art'los, third Bardos, fourth Movkan, fifth Lekan, sixth Heros, seventh Kovkas, and eighth Egres. But Hayk was the strongest and bravest. There was no one like him on earth, not before the deluge nor after it, to the present. T'orgom divided his land among them: half he gave to Hayk and half to the sevens sons, according to their merit. To K'art'los he gave the Tsmak land of the north, [with borders] in the east by the Berdahoj river, in the west the Pontic Sea and from the Tsmak area by the Caucasus mountains, by Klarj and Tayk' as far as Lexk' (Lixk'). To Bardos he gave [territory] from the same Berdahoj river to the region of the Kur River to the sea where the conjoined Erasx and Kur rivers enter it. First [Bardos] built the city Partaw in his own name. [T'orgom] gave to Movkan [territory] from the Kur River northward to the head of the Alazani [river] as far as the great sea. And [Movkan] built Movkanet' city. He gave to Heros [land] from the head of the Alazani as far as Lake Mayroy which presently is called Gaghgagha. He built a city at the confluence of the two rivers calling it after his own name, Heret'. The place today is called Xorant'a. [T'orgom] gave to Egros [territory extending] from the shore of the sea by Lixk' as far as the western sea, by the Xazaret' river to where the sea unites with the Caucasus. In his name he built the city Egris, presently called Bedia. Now [lands extending] from Mount Caucasus to the great Ghumek river which were uninhabited, he gave to his two sons Kovkas and Lekan, by whose names [these lands] have been called to the present.
Hayk inherited half of the patrimony, with the stated borders. He was prince of the seven brothers and stood in service to the giant Nimrod who first ruled the entire world as king. Now after a few years had passed, Hayk assembled his brothers and said to them: "Hear me, my brothers. Behold, God has given us might and many people. Now, for the mercy upon us, let us not serve a foreigner but rather the true God." All consented. Rebelling, they did not provide the tax and brought over to their side the surrounding peoples. When Nimrod heard about this he was angered, assembled a multitude of many giants and rabble, set out against them and came to the Atrpatakan land. Hayk was with his people by the foot of [Mount] Masis. Nimrod dispatched sixty giants with a great multitude. [The two sides] clashed with each other with a fearsome intense crash like the sound of thunder clouds. There were countless, incalculable numbers slain on both sides. Hayk stood at the rear of his people encouraging steadfastness. Like lightning, he himself raided around and felled the last of those sixty giants and their troops. He and the seven brothers remained safe by the grace of God, and they glorified their omnipotent savior. When Nimrod learned about what had happened, he became extremely agitated and he himself went against Hayk. But Hayk, not having as many soldiers as [Nimrod], fortified himself into the rough places of the Masis valleys. Nimrod was heavily armored with iron, from head to foot. He ascended the crest of a hill and summoned Hayk to [return to] his former obedience. But Hayk did not respond to him; rather, he said to his brothers: "Cover me from the rear and I shall descend to Nimrod." He approached him and shot an arrow at [Nimrod's] breast-plates, which went straight through to the other side. Turning about he expired forthwith and his entire army fell; and the House of T'orgom reposed without a care. Then Hayk ruled his brothers and all the neighboring peoples as king. Now K'art'los went to the mountain called Amraz and built there his home and fortress; and his entire land from Xunan to the sea of Sper was called K'art'li after him. He constructed Orbet', now called Shamshoylte and the brick-built fortress Ghunan. After living many years, he died leaving five brave sons: Mts'xet'os, Gardbos, Kaxos, Koghk'is and Gajis. Mts'xet'os was their senior. He buried his father at the head of K'art'l(i), the mountain Armaz. The wife of K'art'los built Mayraberd [Mother-Fortress, Dedats'ixe] and the city called Risha which is Partizak'aghak' [Garden City, Postan-kalalki: Rust'aw] and divided the entire land among her five sons. Gajeos built Gajen city, Kaxos built Ch'elt' and Kaxet', and Mts'xet'os built the city of Mts'xet'a and ruled [his] four brothers. [Mts'xet'os] had three renowned sons: Op'los, Odzrxos and Jawaxos to whom he gave the country of his inheritance. Odzrxos built two fortress-cities, Odzrxe and T'uxrsi. Jawaxos built two towns with fortresses, Tsanda and Artahan, which was formerly known as K'ajats' k'aghak' (City of Braves). Up'los built Up'lists'ixe, Urbnis and Kasb. As far as the gate of Tayk' this lot was called Lower K'art'li. The T'orgomeans built fortresses out of fear of the Nimrodians, who harassed them to exact blood vengeance for their ancestor Nimrod. But until Mts'xet'os' death they were unable to conquer them because of their unity.
However, when Mts'xet'os died, all the Houses of K'art'li came into discord with each other, for they did not want Up'los (whom his father K'art'los had set up over the entire land) to rule them. And the battle continued for a long time. For as soon as wise men made some little peace among them, once again agitation would break out. During this period the city of Mts'xet'a expanded and was styled the capital of K'art'li. The prince who resided there was called the tanuter [Georg.mamasaxlisi] of the entire country. They placed upon him neither [the title of] king nor naxarar (lord) nor any other title of honor. After this they forgot God their creator, worshipped the sun, moon and the seven other stars, and they swore by the grave of their father K'art'los.
Ջուանշէրի
Համառօտ Պատմութիւն Վրաց
Ա
Յիշատակ արասցուք այսմ՝ զի Հայոց եւ Վրաց եւ Ռանաց եւ Մովկանաց եւ Հերանաց եւ Լեկաց եւԿովկասեաց եւ Եգերաց հայր՝ մի էր սոցա, Թորգոմ կոչեցեալ, որդի Թիրասայ, որդւոյ Գամերայ, որդւոյ Յաբեթի, որդւոյ Նոյի. եւ էր նա այր քաջ եւ հսկայ: Ի յայսմ կործանման աշտարակին եւբաժանման լեզուացն, եւ ի սփռիլն մարդկան ի վերայ երկրի, եկն բնակեցաւ ի մէջ լերանց Մասեացեւ Արագածու. որոյ էին բազում կանայք. եւ ծնան նմա ուստերք եւ դստերք որդւոյ եւ դստերաց նորա. եւ եկաց ամս վեցհարիւր: Եւ չբաւէր երկիրն բազմութեան ախի նորա. վասն որոյ տարածեցան եւընդարձակեցին զսահմանս իւրեանց ի ծովէն Պոնտոսու մինչեւ ի ծովն Հերեթայ եւ Կասպից, եւ առլերամբքն Կովկասու:
Եւ ընտրեցան յորդւոց նորա արք ութ արիագոյնք եւ անուանիք. առաջինն Հայկն, երկրորդնՔարթլոս, երրորդն Բարդոս, չորրորդն Մովկան, հինգերորդն Լեկան, վեցերորդն Հերոս, եօթերորդնԿովկաս, ութերորդն Եգրէս: Եւ Հայկն առաւել էր ուժով եւ քաջութեամբ, որ չեղեւ նման նմա ի վերայերկրի, ոչ յառաջ քան զջրհեղեղն եւ ոչ յետոյ՝ մինչ ցայսօր ժամանակի: Սոցա բաժանեաց Թորգոմզաշխարհն իւր. ետ զկէսն Հայկին. եւ զկէսն եւթանց որդւոցն՝ ըստ արժելոյ նոցա: Զծմակայինաշխարհ հիւսիսոյ՝ ետ Քարթլոսոյ, յարեւելից Բերդահոջոյ գետովն, եւ յարեւմտից Պոնտոսի ծովն, եւի ծմակային կուսէ առ լերամբն Կովկասու, առ Կլարջովք եւ Տայովք մինչեւ ցԼեխս: Եւ Բարտոսոյ ետի նոյն գետոյն Բերդահոջոյ առ կողմաամբն Կուր գետոյ՝ մինչեւ ցծովն, որ մտանեն ի նա Երասխ եւԿուր գետ միաւորեալք. սա նախ շինեաց զքաղաքն Պարտաւ՝ անուամբն իւրով: Իսկ Մովկանայ ետ'ի Կուր գետոյ առ կողմամբն հիւսիսոյ առ գլխովն Ալազանոյ՝ մինչեւ ցծովն մեծ. եւ նա շինեացզՄովկանէթ քաղաք: Եւ ետ Հերոսոյ ի գլխոյն Ալազնոյ մինչեւ ցլիճն Մայրոյ, որ այժմ կոչի Գաղգաղա.եւ նա շինեաց քաղաք ի խառնուրդս երկուց գետոց, եւ յանուն իւր անուանեաց Հերեթ, եւ անունտեղւոյն այժմ ասի Խօրանթայ: Իսկ Եգրոսոյ ետ յականջէ ծովուն առ Լիխաւք, մինչեւ ցծովնարեւմտից՝ առ գետովն Խազարեթոյ՝ ցուրանօր կցի ծովն Կովկասու. սա շինեաց անուամբն իւրովքաղաք զԵգրիս, որ եւ այժմ ասի Բեդիա: Իսկ լեառն Կովկասայ մինչեւ ցգետն մեծ Ղումէկ՝ էրանմարդաձայն, ետ զայն, երկուց որրդւոց իւրոց Կովկասայ եւ Լեկենայ, որք եւ անուամբ նոցակոչեցան մինչեւ ցայսօր:
Իսկ Հայկն զհասարակն ժառանգեաց հայրենիս՝ ասացեալ սահմանօքն. եւ էր իշխան եւթանցնեղբարց, եւ կային ի ծառայութեան Նեբրովթայ հսկայի, որ նախ թագաւորեաց ամենայն երկրի: Իսկզկնի սուղ ամաց անցելոյ՝ ի մի հաւաքեաց Հայկն զեղբայրս իւր, եւ ասաց նոցա. Լուարուք ինձ, հարազատք իմ. ահաւասիկ ետ մեզ Աստուած զօրութիւն եւ ժողովուրդ բազում. եւ արդ՝ վասն ողորմութեանն որ ի վերայ մեր՝ մի՛ ծառայեսցուք օտարի, այլ Աստուծոյ ճշմարտի: Եւ հաւանեցան ամենեքեան, ապստամբեալ՝ չետուն զհարկն, արկեալ յինքեանս զշրջակայ ազգսն: Եւ լուեալ Նեբրովթայ՝ բարկացաւ, եւ արար ամբոխ բազում հսկայից եւ խառնաղանջից, եւ դիմեաց ի վերայ նոցա, եւ եկն յԱտրպատական յաշխարհն: Եւ Հայկն կայր իւրայովքն առ ոտն Մասեաց. եւ առաքեաց Նեբրովթ վաթսուն հսկայ՝ յոլովից բազմութեամբ. եւ խառնեալք ի միմեանս՝ ահագին եւ սաստիկ բախմամբ իբրեւ զձայն որոտմամբ ամբոց. եւ եղեն կոտորուած յերկոցունց կողմանցն անթիւ եւ անհամար: Եւ Հայկն կայր յետուստ կողմանէ իւրոցն, եւ սրտապնդեալ քաջալերէր. եւ ինքն իբրեւ զկայծակն ասպատակէր շուրջանակի, եւ ընկենոյր զհսկայսն վաթսուն՝ զօրօքն իւրեանց մինչեւ իսպառ, եւթանեքին հարազատովքն ողջ մնացեալ շնորհօքն Աստուծոյ, եւ փառք տային փրկողին իւրեանց ամենակալի: Եւ լուեալ Նեբրովթ՝ խռովեցաւ յոյժ, եւ դիմեաց ինքնին ի վերայ Հայկին: Իսկ նա ոչ ունելով զօրս իբրեւ զնորայն, ամրանայր ի դերբուկս ձորոցն Մասեաց: Իսկ Նեբրովթայ սպառազինեալ կուռ վառեալ յերկաթոյ յոտիցն մինչեւ ցգագաթն՝ ելանէր յոստ մի բլրոյ, կոչէր զՀայկն յառաջին հնազանդութիւնն: Իսկ Հայկն ոչ ետ պատասխանի նմա, այլ ասէ ցեղբարսն իւր. Ամրացուցէք զիս յետուստ կողմանէ, եւ իջանեմ ես առ Նեբրովթ: Եւ ինքն երթայր մերձանայր առ նա, եւ նետիւ հարկանէր ի վերայ տախտակաց սրտին, եւ շեշտակի անցուցանէր թափ ի լոյսանցոյցս սրտին, եւ շեշտակի անցուցանէր թափ ի լոյսանցոյցս արեգակնացայտս, եւ շրջեալ առժամայն փռէր զշունչն. եւ անկեալ բոլոր բանակն իւր, եւ տունն Թորգոմայ յանհոգս եղեալ հանգչէին. եւ թագաւորէր Հայկն եղբարց իւրոց, եւ ամենայն եզրականացն ազգաց:
Իսկ Քարթլոսայ գնացեալ ի լեառն որ կոչի Ամրազ, եւ անդ շինեաց իւր տուն եւ ամրոց, եւ ամենայն աշխարհ նորա կոչեցաւ անուամբ նորա Քարթլա, ի Խունանայ մինչեւ ի ծովն Սպերոյ. նա շինեաց զՈրբէթ, որ արդ կոչի Շամշոյտէ, եւ զաղիւսաշէն բերդն Ղունան: Եւ կեցեալ ամս բազում՝ վախճանեցաւ, թողեալ հինգ որդիս քաջս. զՄցխեթա, զԳարգբոս, զԿախոս, զԿողքիս, զԳաջիս: Եւ Մցխեթոս էր աւագ նոցա. սա թաղեաց զհայրն իւր ի գլուխ Քարթլայ ի լեառն Արմազ: Եւ կինն Քարթլոսայ շինեաց զՄայրաբերդն եւ զքաղաքն որ կոչի Ռիշա, որ է Պարտիզաքաղաք: Եւ բաժանեաց հնգից որդւոցն զաշխարհն ամենայն: Եւ բաժանեաց հնգից որդւոցն զաշխարհն ամենայն։ Գաջէոսն շինեաց զԳաջէն քաղաք, եւ Կախոս շինեաց զՉէլթ եւ զԿախէթ, եւ Մցխեթոս շինեաց զՄցխիթա քաղաք, եւ իշխէր չորից եղբարցն: Եւ եղեն սմա երեք որդիք անուանիք, Օփլոս, Օձրխոս, Ջաւախոս, որոց ետ զերկիր ժառանգութեան իւրոյ: Օձրխէ շինեաց երկու բերդաքաղաք, զՕձրխէ եւ զԹուխրսի: Եւ Ջաւախոս շինեաց երկու գիւղաքաղաք բերդով՝ զԾանդայ եւ զԱրտահան, որ նախ ասիւր Քաջաց քաղաք: Եւ Ուփլոս շինեաց զՈւփլիսցիխէ եւ զՈւրբնիս եւ զԿասբ. մինչ ցՏայոց դուռն սմա վիճակ կոչեցաւ Ներքին Քարթլ: Եւ շինէին զամրոցսն Թորգոմեանք սակս երկիւղի Նեբրովականացն, որք նեղէին զնոսա վասն վրիժուց արեան նախնոյն իւրեանց Նեբրովթայ. բայց ոչ կարէին յաղթել նոցա վասն միաբանութեան նոցա մինչեւ ցմահն Մցխիթայի:
Իսկ ի մեռանելն Մցխիթայի շփոթեցան զամենայն տունն Քարթլայ ընդ միմեանս, զի ոչ կամէին զՈւփալոսն տիրել ի վերայ իւրեանց, զոր կացուցեալ էր Քարթլոսայ հօր իւրոյ ի վերայ ամենայն երկրին: Եւ տեւեաց մարտն ժամանակս բազումս. էր՝ զի առնէին արք իմաստունք սակաւ ինչ խաղաղութիւն ի մէջ նոցա, եւ էր՝ զի դարձեալ անկանէր խռովութիւն ի մէջ նոցա: Յայնժամ ապա մեծացաւ քաղաքն Մցխեթոյ, եւ անուանեցաւ մայր քաղաք տանն Քարթլայ. եւ իշխանն որ նստէր անդ՝ տանուտէր կոչիւր ամենայն երկրին. ոչ թագաւոր եւ ոչ նախարար եւ ոչ ա՛յլ ինչ անուն պատուոյ դնէին ի վերայ նորա: Յետ որոյ եւ մոռացան զԱստուած զարարիչն իւրեանց, եւ պաշտէին զարեգակն եւ զլուսին եւ զեօթն այլ աստեղսն, եւ երդնուին ի գերեզմանն Քարթլոսայ հօր իւրեանց:
Comments
Post a Comment