Movses Khorenatsi's History of the Armenians: Chapter 31
Movses Khorenatsi's History of the Armenians
(Translated by Robert Bedrosian)
Genealogy of Greater Armenia
Concerning who [Tigran's] descendants were, and the clans deriving from him.
It has been pleasant for me as a historian to give an accurate account of the original and first Tigran, the son of Eruand, and to describe his deeds. O readers, may it also be [pleasant] for you to know about this man and his deeds, and [to have] an account of them. It [similarly] pleases me to arrange [the Armenian rulers] according to [their] bravery, in this order: Hayk, Aram, and Tigran. Their descendants also were braves. As for those of second rank, let each one define them as he chooses. Now when it comes to opinions about demigods, what we are relating is true: There is no [real god called] Aramazd, but among those who want [Aramazd to exist], it is heard that there are four or more different Aramazds, of which [only] one is a certain Kund (Bald) Aramazd. Similarly, although many bore the name Tigran, only this particular one, a descendant of Hayk, killed Azhdahak, and led his House into captivity, including Anoysh, mother of the dragons. [It was this particular Tigran] who, with the willing help and encouragement of Cyrus, seized for himself the power of the Medes and Persians.
[Tigran's] sons were Bab, Tiran, and Vahagn. About [the latter] the legends of our land relate:
The sky was in labour, the earth was in labour,
The purple sea also was in labour.
In the sea was a red reed, also in labour.
Out of the stalk of the reed smoke emerged.
Out of the stalk of the reed flame emerged,
And running out of the flame was a xarteash ("fair, light, flaxen") lad.
He had hair of fire.
He had a beard of flame
And his eyes were suns.
With our very ears we heard some people singing this to the accompaniment of the p'andir' [musical instrument]. In their songs they would also tell about [Vahagn] that he fought with dragons and defeated them, in exploits very much resembling the heroic deeds of Heracles. They also tell that he was deified and that in the land of the Iberians they made a sizable statue [of him] to which they offered sacrifices. From [Vahagn] descended the line of the Vahunik'. From his youngest son, Ar'awan, descend the Ar'aweneank'. He [fathered] Ar'awan, who [fathered] Nerseh, who [fathered] Zareh. From him come the clans of Zarahawanean descent. The first of this [clan] was Armok who fathered Bagam, who fathered Vahan who fathered Vahe' . [The latter] revolted and was killed by Alexander of Macedon.
From this point until the kingship of Vagharshak over the Armenians, I have nothing accurate to tell you. This is because [in that period] there was confusion caused by mobs, with one man trying to rise over the others to rule the land. As a result, it was easy for [the Parthian] Arshak the Great to enter Armenia and to set up as king over the land of the Armenians his own brother Vagharshak.
ԳԻՐՔ ԱՌԱՋԻՆ
Ծննդաբանութիւն
Հայոց Մեծաց
Գլուխ ԼԱ
Թէ ո՛յք ոմանք սորա զարմք, եւ ո՛յք ի սմանէ որոշեալ ցեղք:
Հաւաստի պատմել զբուն եւ զառաջին Տիգրանն եւ որ ինչ ի նմանէ գործք` սիրելի, որպէս ինձ պատմողիս ի մէջ իմոց բանից որ ինչ յաղագս Երուանդեանս Տիգրանայ բանք` եղիցի եւ քեզ ընթերցողիդ, որպէս այրն եւ գործք, այսպէս եւ զնմանէ բանք: Վասն որոյ սիրեմ կոչել այսպէս ըստ քաջութեան - Հայկ, Արամ, Տիգրան. քանզի ըստ քաջացն՝ ազգք քաջք. իսկ միջոցքն՝ որպէս դէպ ումեք թուիցի կոչել: Բայց ըստ դիւցազնութեանն կարծեաց` ճշմարիտ է եւ ասելս մեր: Ոչ Արամազդ ոք, այլ ի կամեցողսն լսին լինել Արամազդ չորից եւս այլոց անուանելոց ոմանց Արամազդ. յորոց մի է եւ Կունդ ոմն Արամազդ: Այսպէս եւ բազումք անուանեալք Տիգրան, մի է եւ միայնակ սա ի Հայկազանցս, որ զԱժդահակ սպան, եւ զտուն նորա ի գերութիւն վարեաց եւ զԱնոյշ մայրն վիշապաց. աւժանդակ` կամաւք եւ յաւժարութեամբ Կիւրոս ունելով` զիշխանութիւնն Մարաց եւ Պարսից յինքն յափշտակեաց: Սորա որդի Բաբ, Տիրան, Վահագն, զորմէ ասեն առասպելք աշխարհիս.
Երկնէր երկին, երկնէր երկիր,
երկնէր եւ ծովն ծիրանի.
երկն ի ծովուն ունէր եւ զկարմրիկն եղեգնիկ.
ընդ եղեգան փոխ ծուխ ելանէր,
ընդ եղեգան փող բոց ելանէր.
եւ ի բոցոյն վազէր խարտեաշ պատանեկիկ.
նա հուր հեր ունէր,
ապա թէ բոց ունէր մաւրուս,
եւ աչկունքն էին արեգակունք:
Զայս երգելով ոմանց փանդռամբ, լուաք մերովք իսկ ականջաւք: Յետ որոյ եւ ընդ վիշապաց ասէին յերգին կռուել նմա եւ յաղթել, եւ կարի իմն նմանագոյնս զՀերակլեայ նահատակութիւնսն նմա երգէին: Այլ ասեն զսա եւ աստուածացեալ. եւ անդրի ի Վրաց աշխարհին զսորա չափ հասակին կանգնեալ` պատուէին զոհիւք: Եւ սորա են զարմք Վահունիք. ի սորա կրտսեր որդւոյն Առաւանայ Առաւենեանք: Սորա Առաւան, սորա Ներսեհ, սորա Զարեհ. ի սորա զարմից եւ որ Զարեհաւանիցն կարդան ազգք: Իսկ սորա առաջին Արմոգ, սորա Բագամ, սորա Վահան, սորա Վահէ: Սա ընդվզեալ` մեռանի յԱղեքսանդրէ Մակեդոնացւոյ:
Յայսմ հետէ մինչեւ ցթագաւորութիւնն Վաղարշակայ ի Հայս` ոչ ինչ ճշմարտագոյն ունիմ պատմել քեզ. քանզի շփոթ իմն ամբոխից լեալ` այր զարամբ ելանէին տիրել աշխարհիս. եւ վասն այսորիկ դիւրամուտ ի Հայս լեալ Արշակ Մեծ` թագաւորեցուցանէ զեղբայր իւր զՎաղարշակ ի վերայ աշխարհիս Հայոց:
Comments
Post a Comment