Movses Khorenatsi's History of the Armenians: Chapter 26
Movses Khorenatsi's History of the Armenians
(Translated by Robert Bedrosian)
Genealogy of Greater Armenia
How Azhdahak, in his suspicion, saw his future destiny in a marvelous dream.
In those days, he says, the alliance between Cyrus and Tigran posed no small threat to Azhdahak. [Because of the threat and] from the disturbed state of his mind, a vision appeared to him at night, such as he had never seen with his eyes or heard with his ears while awake. Waking up suddenly, he did not wait for the hour of the meeting according to established custom. Rather, he summoned his counselors [at once], even though there were still several hours of night remaining. With a sad face and downcast gaze, he sighed from the depths of his heart. When the counselors asked him why that was, he delayed his response for some hours. Finally, with a groan, [Azhdahak] began to reveal all that had been hidden in his heart—thoughts and doubts and also the details of the frightening vision.
"O dear ones, it happened to me today that I found myself in an unfamiliar land, near a mountain that rose high above the earth and whose peak seemed to be covered with thick ice. One might have said that this was the country of the Armenians. As I gazed for a long time at the mountain, some woman dressed in purple and with a veil the color of the sky appeared seated atop its crest. Her eyes were lovely, she was tall, with red cheeks, and she was seized with pains of labor. As I looked for a long time in astonishment at this sight, the woman suddenly gave birth to three heroes, fully grown in height and nature. The first of them jumped on a lion and rushed to the west; the second—on a leopard—headed north; the third, having bridled a monstrous dragon, swiftly attacked our realm.
In the midst of such confused dreams it seemed to me that I was standing on the roof of my royal palace. I observed that the surface was adorned with beautiful tents of many colors. The gods who crowned me were present in a wonderful spectacle, and I, along with you, was honoring them with sacrifices and incense. Suddenly I looked up and saw the man who was riding the dragon (which flew as though with eagle's wings), bearing down [on us]. He was already close by, intending to destroy the gods. But I, Azhdahak, throwing myself between them, received this attack upon myself and came to grips with the fantastic hero. First we both struck each other's bodies with the tips of our spears, causing streams of blood to flow. We turned the roof of the palace, which shone like the sun, into a sea of blood. Thus, and later with other arms, we fought for not a few hours.
But what good does it do me to prolong this narration? For the matter ended with my destruction. [The vision] put me into a great sweat and sleep fled from me. After that, [from fear] I did not seem to be alive. The action in these visions indicates nothing except that Tigran the Armenian is about to come upon us in a violent attack. Beyond help from the gods, I wonder who [among you, as a reward] would not like to become our fellow king, by offering us advice useful in word and deed?"
And having heard many useful opinions from his advisers, he honored them with gratitude.
ԳԻՐՔ ԱՌԱՋԻՆ
Ծննդաբանութիւն
Հայոց Մեծաց
Գլուխ ԻԶ
Թէ ո՛րպէս ի խիթի լինելով Աժդահակայ` զառաջիկայ իւր դիպուածն տեսանէ սքանչելի երազով:
Էր, ասէ, յաւուրսն յայնոսիկ ոչ սակաւ ինչ վտանգ` որ ի Մարացն Աժդահակայ, ի միաբանութենէն Կիւրոսի եւ Տիգրանայ: Վասն որոյ եւ ի սաստկութենէ ծփանաց խորհրդոցն լինէր նմա ի տեսլեան երազոցն երեւութանալ ի քուն գիշերոյ, զոր ոչ երբէք յարթնութեան ետես աչաւք, եւ ոչ ի լուր ականջաց լուաւ: Ուստի եւ ընդոստ ի քնոյն լինելով` ոչ յամէ ըստ սովորութեան կարգին ի ժամ խորհրդականութեանն. այլ այն ինչ գիշերոյն ժամս ունելով ոչ սակաւս` ձայնէ զխորհրդակիցսն. եւ տրտում երեսաւք յերկիր հայելով ի խորոց սրտին մռնչէ յոգւոցհանութեամբ: Եւ ի զվասն էրն ի խորհրդակցացն հարցանիլ` յերկարէ ժամս ինչ զպատասխանիսն, եւ ուր ուրեմն հեծութեամբ սկիզբն արարեալ յայտնէ զամենայն, որ ի ծածուկս սրտին խորհուրդ եւ կասկած, ընդ նմին եւ զիրս ահագին տեսլեանն:
Էր ինձ, ասէ, ո՛վ սիրելիք, լինել այսաւր յերկրի անծանաւթում, մերձ ի լեառն մի երկար յերկրէ բարձրութեամբ, որոյ գագաթնն սաստկութեամբ սառնամանեաց թուէր պատեալ. եւ ասէին գոգցես յերկրին Հայկազանց զայս լինել: Եւ ի նայել իմ յերկարագոյնս ի լեառնն` կին ոմն ծիրանազգեստ, երկնագոյն ունելով զիւրեաւ տեռ, նստեալ երեւեցաւ ի ծայրի այնպիսւոյ բարձրութեան, աչեղ, բարձրահասակ եւ կարմրայտ, երկանց ըմբռնեալ ցաւովք: Եւ ի յերկարագոյնս նայել իմ յայնպիսի երեւումն եւ ի հիացման լինել` ծնաւ յանկարծ կինն երիս կատարեալս ի դիւցազանց հասակաւ եւ բնութեամբ: Առաջինն զերանսն ածեալ ի վերայ առիւծու՝ սլանայր յարեւմուտս, եւ երկրորդն ի վերայ ընծու` ի հիւսիսի հայելով. իսկ երրորդն զվիշապ անարի սանձեալ` ի մերոյս վերայ շահատակեալ յարձակէր տէրութեանս:
Եւ ի մէջ խառնից այսպիսեաց երազոց, թուէր ինձ կալ ի վերայ տանեաց իմոց արքունեացս, եւ զնոյն ինքն վերին երեսս յարկացս տեսանել գեղեցկաւք եւ բազմագունիւք զարդարեալ շատրուանաւք, եւ զպսակողսն մեր զդիսն հրաշատեսիկ տեսլեամբ ի վերայ կացեալս. եւ զիս ձեաւք հանդերձ պատուել զնոսա զոհիւք եւ խնկովք: Եւ յանկարծ ի վեր նայեցեալ, զայն որ ի վերայ վիշապին հեծեալ էր այր, արծուոյ իմն արդարեւ սլացեալ թեւովք տեսի յարձակեալ. որ մաւտ հասեալ` խորհէր կործանել զդիսն: Իսկ ես Աժդահակ խտրոց ընդ մէջ անկեալ` յիս զայնպիսի ընկալայ զյարձակումն, մարտ ընդ սքանչելւոյն առնելով դիւցազինն: Եւ նախ ի տէգ նիզակաց զմարմինս երկաքանչիւրոցս յաւշելով, վտակս արեան ի վայր հոսեցուցաք, եւ զարեգակնատես երեսս ապարանիցս արեան հոսեալ ցուցաք ծով: Այսպէս եւ զկնի այլովք զինուք ժամս ոչ սակաւս:
Բայց զի՞նչ աւգուտ ինձ եւ խաւսիցս երկարութիւն. զի վախճան գործոյն` իմն էր կործանումն. ուստի եւ ի քրտան սաստկութեան յայսպիսւոյ եղեալ տագնապէ` փախեաւ յինէն քունն, եւ այսուհետեւ ոչ թուիմ կենդանի: Զի ոչ այլ ինչ նշանակէ երեւութիցս շարժումն, եթէ ոչ որ ի Հայկազնեանն Տիգրանայ հասանելոց է մեզ բռնութեան յարձակումն: Բայց ո՞վ արդեաւք, յետ աստուածոցն աւգնականութեան, բանիւ եւ գործով մեզ աւգուտ խորհելով, ոչ զինքն կարծիցէ թագաւորակից մեր լինել:
Եւ բազում ինչ ի խորհրդակցացն լուեալ աւգտութեան մտածութիւն` շնորհակալութեամբ պատուէ զնոսա:
Comments
Post a Comment