Movses Khorenatsi's History of the Armenians: Chapter 24

 Movses Khorenatsi's History of the Armenians
(Translated by Robert Bedrosian)

Book I

Genealogy of Greater Armenia

 

Chapter XXIV

Regarding Tigran, and what kind of person he was in everything

Now let us move on to Tigran and his deeds, for he was the most powerful and intelligent of our kings, who surpassed in courage not only [the other Armenian kings], but all others. He aided Cyrus in ending the overlordship of the Medes, and he conquered the Greeks and made them subject to himself for no short period of time. He extended the borders of our habitation and established them at their extreme limits in antiquity. He aroused the envy of all his contemporaries, and his life and period have been cherished by those who came after him.

Who among true men and those who appreciate deeds of valor and reason would not be gladdened by his memory and aspire to become such a man? Bravely leading men and displaying his valor, he exalted our nation. We, who had been under a yoke [to others], he put in a position to subject and demand tribute from many [others]. He increased the stores of gold and silver and precious stones, of garments and fabrics of various colors, both for men and women. By such means, the ugliest [people] seemed to be attractive, while the [already] attractive, according to the conceptions of the time, were [made as attractive] as deities. The [former] infantry, [now transformed into cavalry], was carried on the backs of horses. The slingers were [now] all skilled archers. Those with clubs were [now] armed with swords and lances. [Even] the [previously] unarmed [fighters] were entirely protected by shields and iron armor. Just the sight of them gathered in one place, with the brilliance and sparkle of their armor and weapons, was enough to put the enemy to flight. [Tigran] the bringer of peace and prosperity, fattened everyone with oil and honey.

Benefits like these and many besides were brought to our land by Tigran, son of Eruand. He had light colored hair that curled at the ends, and was physically attractive with a fine complexion, a gentle-eyed gaze, broad-shoulders, strong legs and noble feet. [He also was] moderate in eating and drinking at feasts. As our ancients who played the p'andir' would sing, [Tigran] was moderate in the desires of the flesh, wise and eloquent, and endowed with all human virtues. What could be more pleasant for me in this book than to write about the accolades he received and the stories associated with him? Fair and impartial in judging all things, he mentally weighed the way of life of everyone on scales. He did not envy the best, and did not despise the inferior, but strived to spread the cloak of his caring equally over all.

Now formerly, [Tigran] was an ally of Azhdahak the Mede and had given his own sister, Tigranuhi, in marriage to him, as [Azhdahak] had greatly desired this. For the latter said [to himself]: either such an alliance will lead to a stable friendship with Tigran, or [if it fails to do this], it will be easier to eliminate him through assassination. For there was a suspicion [about Tigran] due to some unexpected prophecy about future events.

—

 

ԳԻՐՔ ԱՌԱՋԻՆ

Ծննդաբանութիւն Հայոց Մեծաց

Գլուխ ԻԴ

Յաղագս Տիգրանայ, թէ ո՛րպիսի ամենայնիւ:

Բայց անցցուք այսուհետեւ որ ինչ յաղագս Տիգրանայ եւ որ ի նմանէ գործք: Քանզի սա ամենեցունց թագաւորացն մերոց հարստագոյն եւ խոհեմագոյն, եւ արանցն այնոցիկ եւ ամենեցուն քաջ: Որ եւ Կիւրոսի աջակցեալ, զՄարացն ի բաց բառնալով զիշխանութիւնն, եւ զՅոյնս ոչ սակաւ ժամանակս ընդ իւրեաւ նուաճեալ հնազանդէր: Եւ զսահմանս մերոյ բնակութեանս ընդարձակեալ՝ ի հինսն մեր հասուցանէր յեզերս ծայրից բնակութեան, եւ ամենեցունց որ առ իւրովքն էին ժամանակաւք՝ նախանձելի, եւ զկնեացս ըղձալի ինքն եւ ժամանակ իւր:

Զի ո՞ ոք ի ճշմարիտ արանց, եւ որոց ի բարս արութեան եւ խոհականութեան սիրելութիւն կայցէ, սորա յիշատակաւքն ոչ զուարճասցի, եւ յորդորեսցի այսպիսի այր լինել: Արանց կացեալ գլուխ եւ արութիւն ցուցեալ` զազգս մեր բարձրացոյց, եւ զընդ լծով կացեալսս` լծադիրս եւ հարկապահանջս կացոյց բազմաց. մթերս ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ քարանց պատուականաց եւ զգեստուց եւ պէս պէս գունից եւ անկուածոց` արանց միանգամայն եւ կանանց` հասարակաց բազմացոյց. որովք տգեղագոյնքն իբրեւ զգեղաւորս երեւէին սքանչելիք, եւ գեղաւորքն ըստ ժամանակին առ հասարակ դիւցազնացեալք: Հետեւակամարտքն ի վերայ ուսոց ձիոց բերեալք, եւ պարսաւորքն առ հասարակ դիպաղեղունք, եւ շերտաւորքն ի սուսեր եւ ի տէգ նիզակի վառեալք. մերկքն վահանաւք եւ զգեստուք երկաթեաւք պարածածկեալք: Որոց ի մի վայր հասելոց բաւական էր տեսիլն միայն, եւ որ ի նոցայն պահպանակաց եւ զինուց փայլմունք եւ շողիւնք՝ զթշնամիսն արտահալածել: Խաղաղութեան եւ շինութեան բերող, իւղով եւ մեղու զամենայն հասակ պարարեալ:

Զայս եւ որ այլ այսպիսիք բազումք, եբեր մերոյ աշխարհիս խարտեաշս այս եւ աղեբեկ ծայրիւ հերաց Երուանդեանս Տիգրան, երեսաւք գունեան եւ մեղուակն, անձնեայն եւ թիկնաւէտն, առոգաբարձն եւ գեղեցկոտն, պարկեշտն ի կերակուրս եւ յըմպելիս, եւ ի խրախճանութիւնս աւրինաւոր. զորմէ ասէին ի հինսն մեր, որք փանդռամբն երգէին, լինել սմա եւ ի ցանկութիւնս մարմնոյ չափաւոր, մեծիմաստ եւ պերճաբան, եւ յամենայն որ ինչ մարդկութեան` պիտանի: Եւ զի՞նչ ինձ ի գիրսս յայսոսիկ արդեաւք իցէ բան սիրելի, քան թէ որ յաղագս սորա էին գովեստք եւ պատմութիւնք յերկարել: Արդարադատ եւ հաւասարասէր կշիռս ունելով յամենայնի` զամենայն ուրուք զկենցաղ` մտացն լծակաւ կշռէր: Ո՛չ ընդ լաւագոյնսն խանդայր, եւ ոչ զնուաստսն արհամարհէր, այլ ամենեցուն հասարակաց հնարէր զխնամոցն իւրոց ի վերայ տարածանել զգեստս:

Սա նախ յառաջագոյն դաշնաւոր եղեալ Աժդահակայ, որ ի Մարաց էր, տայ նմա զքոյր իւր Տիգրանուհի կնութեան, ընձիւք խնդրելով զնա Աժդահակայ: Քանզի ասէր. կա՛մ ի ձեռն այսպիսւոյ մերձաւորութեան սէր հաստատուն առ Տիգրան ունել, կամ դիւրաւ այսպէս դաւաճանել զնա ի սպանումն: Զի էր նմա խէթ կամաց իւրոց, մարգարէութիւն իմն յոչ կամաց լեալ նմա առաջիկայ դիպուածն իւր:

—

 

Index