Movses Khorenatsi's History of the Armenians: Chapter 21

 Movses Khorenatsi's History of the Armenians
(Translated by Robert Bedrosian)

Book I

Genealogy of Greater Armenia

 

Chapter XXI

Paruyr, son of Skyordi, becomes the first king among the Armenians; he helps the Mede Varbak to take possession of [the Median] kingdom from Sardanapalus

 

Leaving out of our narration [material] which is least important, let us discuss the most important. I will name our Paruyr as the last of those [rulers] who lived under Assyrian domination, from [the time of] Shamiram or Ninus. [Paruyr lived during the time of] Sardanapalus, and [Paruyr] provided considerable assistance to the Mede Varbak in wresting the kingdom from Sardanapalus.

At this point, I will rejoice with no small delight, since I have reached the point [in my History] when the descendants of our original ancestor reached the level of [having] kingship. Therefore it is right for us now to make great efforts here and to present a lot of information. As the basis for such information we considered it worthwhile that we ourselves should read the four sections ["rhapsodies," of a history] of that eloquent and wise man, indeed the wisest of wise men.

Varbake's the Mede, who hailed from the most remote part of that inaccessible district, was very cunning in his conduct and renowned in battle. [Varbake's], being aware of the unmanly lifestyle and pleasure-loving softness and sloth of T'on Konkogher'os [Sardanapalus], through his generosity and liberality gained friends among the warriors and noteworthy men by whom the Assyrian empire at that time was being governed with great and evident stability. He attracted to himself our valiant naxarar (lord) Paroyr, promising him the splendor and attributes of kingship. In addition, he assembled many groups of brave men who were expert with the lance, bow, and sword. Thus he seized the kingdom for himself from Sardanapalus and ruled over Assyria and Nineveh. However [after this], leaving others as governors for Assyria, he transferred the [seat of the] kingdom to Media.

Now should others narrate this [information] differently, do not be surprised. For as we observed above, in an earlier section the blame for [the lack of information] was due to the unscholarly dispositions of our first ancestors. Here, too [in describing later times], the same [situation obtains]. While the deeds of the father of Nebuchadnezzar were written down by those who supervised [writing] their [Assyrian] memorials, [here, in Armenia] since our own people did not think to do such a thing, [only] in recent times have [the deeds of the noteworthy] been recorded. So if you ask: "From what [sources] did we learn the names of our ancestors and the deeds of many of them?" I reply: "From the ancient archives of the Chaldeans, Assyrians, and Persians, since their names and deeds were entered by the court secretary [on deeds] listing them as appointees over our land, as overseers and great governors."

 

—

 

ԳԻՐՔ ԱՌԱՋԻՆ

Ծննդաբանութիւն Հայոց Մեծաց

Գլուխ ԻԱ

Որ ի Սկայորդւոյն Պարոյր` առաջին ի Հայս թագաւորէ. աւգնական լինի Վարբակայ Մարի, բառնալով զթագաւորութիւնն ի Սարդանապալլայ

 

Թողլով զոչ կարեւորագոյնսն ի բանից` ասասցուք որ ինչ հարկաւորն է: Վերջին սոցա, որք առ Ասորեստանեայց թագաւորութեամբն եւ որք ի Շամիրամայ եւ կամ թէ ի Նինոսէ` զմերս ասեմ Պարոյր առ Սարդանապալլաւ, որ ոչ փոքր ինչ աւգնականութիւն տուեալ գտանի Վարբակայ Մարի, բառնալով զթագաւորութիւնն ի Սարդանապալլայ:

            Եւ այժմ ահա զուարճացայց, ոչ փոքր ինչ կրելով խնդութիւն, հասանելով ի տեղիս, յորում մերոյ իսկ բնիկ նախնւոյն սերունդք ի թագաւորութեան հասանեն յաստիճան: Վասն որոյ արժան է մեզ աստանաւր մեծ գործ կատարել, եւ բազումս ասել առարկութիւնս ճառից. զորոց մեզէն իսկ զհիմունս այսպիսեաց բանից ընթեռնուլ արժանաւորեցաք ի չորս հագներգութիւնս, զարգասաւորին ի բանս եւ զիմաստնոյն իսկ եւ ի մէջ իմաստնոց իմաստնագունին:

            Քանզի Վարբակէս գաւառաւ մեդացի, ի փոքունց կողմանց ի ծագաց գաւառին ամրագունի, խորամանկագոյն ի կենցաղավարութեան եւ ի մարտս երեսաւոր, ծանուցեալ զանմարդի բարս եւ զհեշտասէր թուլամորթութիւն յուլութեան Թոնոյն Կոնկողեռայ` խտացուցանէ բարուցն եւ ձեռացն առատութեամբ ի քաջաց եւ ի պիտանեաց արանց բարեկամս, որովք եւ աշխարհակալութիւնն Ասորեստանի առ այնու ժամանակաւ վարիւր յայտնապէս մեծաւ հաստատութեամբ: Յինքն եւ զքաջն մեր նախարար յանգուցանէ զՊարոյր, թագաւորութեան շուք եւ ձեւ նմա խոստանալով: Եւ բազում ամբոխս արի արանց, եւ որք ի տէգ նիզակի եւ յաղեղն եւ ի սուսեր աջողաձեռնագոյն` գումարէ. եւ այսպէս զթագաւորութիւնն ի Սարդանապալլայ յինքն առեալ` տիրէ Ասորեստանի եւ Նինուէի:

Բայց վերակացու զայլս թողլով Ասորեստանի` փոխէ զթագաւորութիւնն ի Մարս: Այլ այս եթէ առ այլս այլազգաբար պատմի` մի՛ ինչ սքանչանար: Զի որպէս վերագոյն ուրեմն յառաջին ճառսն ամբաստանեցաք զառաջնոցն մերոցն նախնեացն անիմաստասէր բարուց եւ ախորժակաց` այս հանդիպի եւ աստանաւր: Քանզի եւ որք ի հաւրէն Նաբուգոդոնոսորայ գործք` գրեցան յիւրեանց յիշողութեանցն վերակացուաց. իսկ մերոցն, ոչ այսպիսի ինչ խորհեցելոցն, մնացին նշանակեալ ի վերջինսն: Ապա եթէ ասիցես, ուստի՞ մեզ եւ զնախնեացն մերոց գիտել զանուանս այսպէս, իսկ զբազմաց եւ զգործս` ասեմ. ի հնոցն դիւանաց Քաղդէացւոց, Ասորեստանեայց եւ Պարսից, վասն մտելոց անուանց եւ գործոց նոցա ի քարտէս արքունի, իբրեւ գործակալաց եւ վերակացուաց աշխարհիս ի նոցանէ կացելոց եւ մեծաց կողմնակալաց:

—

Index