Yeghishe's History of the Vartanants Saints: Chapter 1

Եղիշէի
Պատմութիւն Սրբոցն Վարդանանցն

Yeghishe's
History of the Vartanants Saints

Translated by Beyon Miloyan

ԳԼՈՒԽ Ա. ժԱՄԱՆԱԿՆ

CHAPTER I: THE PERIOD

Քանզի ի բառնալ ազգին Արշակունեաց, տիրեցին աշխարհիս Հայոց ազգն Սասանայ պարսկի, որ վարէր զիւր իշխանութիւնն աւրինաւք մոգուց. եւ բազում անգամ մարտնչէր ընդ այնոսիկ՝ որ ոչ ընդ նովին աւրինաւք մտանէին, սկիզբն արարեալ յամացն Արշակայ արքայի որդւոյն Տիրանայ, եւ կռուէր մինչեւ յամն վեցերորդ Արտաշիսի արքայի Հայոց, որդւոյն Վռամշապհոյ։

After the fall of the Arsacid dynasty, the Sasanians of Persia ruled Armenia. They governed according to the customs of the magi, often oppressing those who did not follow their example, starting with Arshak [II], son of Tiran, all the way to the sixth year of the reign of king Artashes [IV], son of Vramshapuh.

Եւ իբրեւ զնա եւս մերժեաց ի թագաւորութենէն, ի նախարարսն Հայոց անկանէր թագաւորութիւնն. զի թէպէտ եւ գանձն յարքունիս Պարսկաց երթայր, սակայն այրուձին Հայոց բովանդակ ի ձեռն նախարարացն առաջնորդէր ի պատերազմի։

When he [Artashes] was overthrown, his kingdom fell to the Armenian nakharars, for although the tribute [still] went to the Persian royal, the cavalry was nonetheless fully under the control of the nakharars, who led them to war.

Վասն որոյ եւ աստուածպաշտութիւնն բարձրագլուխ կամակարութեամբ երեւելի լինէր յաշխարհին Հայոց, ի սկզբան տէրութեանն Շապհոյ արքայից արքայի մինչեւ յամն երկրորդ Յազկերտի արքայից արքայի՝ որդւոյ Վռամայ, զոր եգիտ սատանայ իւր գործակից, եւ զամենայն մթերեալ թոյնսն թափեաց ի բաց, եւ ելից զնա իբրեւ զպատկանդարան դեղեալ նետիւք։

Thus did Armenia hold its head high in piety from the accession of the king of kings, Shapur [II], until the second year of the reign of the king of kings, Yazdegerd [II] (son of Bahram [V]) who was revealed to be an accomplice of Satan, and who spat forth his venom like poisoned arrows from a quiver.

Եւ սկսաւ եղջեւր ածել անաւրէնութեամբ, գոռոզանայր, եւ գոռալով հողմն հանէր ընդ չորս կողմանս երկրի, եւ թշնամի եւ հակառակորդ երեւեցուցանէր իւր զհաւատացեալքս ի Քրիստոս, եւ նեղեալ տագնապէր անխաղաղասէր կենաւք։

Then like a brute he began to charge wickedly with his horns—puffed up with pride, bellowing, and kicking up dust over the whole face of the land—and made the faithful of Christ out to be his enemies and antagonists, and afflicted and terrorized them relentlessly.

Քանզի յոյժ սիրելի էր նմա խռովութիւն եւ արիւնհեղութիւն, վասն այնորիկ յանձն իւր տարաբերէր, եթէ յո՞ թափեցից զդառնութիւն թիւնաւոր, կամ ո՞ւր բացատրեցից զբազմութիւն նետիցն։

Disorder and bloodshed were pleasing to him; therefore, he dithered over whom to spill his bitter poison on and where to shoot the multitude of his arrows.

Եւ առ յոյժ յիմարութեան իբրեւ զգազան կատաղի յարձակեցաւ ի վերայ աշխարհին Յունաց, եհար մինչ ի քաղաքն Մծբին, եւ բազում գաւառս Հոռոմոց աւերեաց ասպատակաւ, եւ զամենայն եկեղեցիս հրձիգ արար.

With great stupidity, he attacked the Greeks like a violent brute, pressed on as far as the city of Nisibis, despoiled many Roman districts, and set fire to all the churches.

կուտեաց զաւար եւ զգերի, եւ ահաբեկ արար զամենայն զաւրս աշխարհին։ Իսկ երանելին Թէոդոս կայսր, քանզի էր խաղաղասէր ի Քրիստոս, ոչ կամեցաւ ընդ առաջ նորա ելանել պատերազմաւ. այլ այր մի Անատոլ անուն, որ էր նորա սպարապետ արեւելից, առաքեաց առ նա բազում գանձիւք։

He carried away loot and prisoners and instilled terror among all the troops of the land. Now the venerable Emperor Theodosius [II], being peace-loving in Christ, would not give battle to the enemy; instead, he sent a man by the name of Anatolius, who was his General of the East, to meet Yazdegerd with many riches.

Եւ արք պարսիկք, որք փախուցեալ էին վասն քրիստոնէութեան եւ էին ի քաղաքի կայսեր, կալաւ եւ ետ ի ձեռս նորա։

[Anatolius] seized the Persian men who had fled because of Christianity and who were in the royal city, and delivered them into [Yazdegerd’s] hands.

Եւ զամենայն զոր ինչ ասաց ի ժամանակին՝ կատարեաց ըստ կամաց նորա, եւ արգել զնա ի բազում բարկութենէն, եւ դարձաւ անդրէն ի քաղաքն իւր Տիզբոն։

[Anatolius] agreed to all of Yazdegerd’s demands, appeased his great wrath, and returned to his city, Ctesiphon.

Եւ իբրեւ ետես անաւրէն իշխանն, եթէ յաջողեցաւ չարութիւն նորա, սկսաւ այլ եւս խորհուրդ յաւելուլ, որպէս ոք զի ի հուր բորբոքեալ յաւելու բազում նիւթս փայտից։ Քանզի ուստի սակաւ մի կասկածոտն էր, անտի աներկիւղ հաստատեցաւ. վասն այնորիկ դրդուեցոյց զբազումս ի սուրբ ուխտէն քրիստոնէից, էր՝ զոր բանիւք սպառնալեաւք, էր՝ զոր կապանաւք եւ տանջանաւք, էր՝ զոր չարաչար մահուամբ վախճանէր։

When the ungodly ruler saw that his wickedness succeeded, he began to conspire more, as one adds fuel to fire. For not being prone to caution, he grew entrenched in fearlessness, on account of which he proceeded to stir everyone away from the holy brotherhood of the Christian faithful—some with mere threats, others with shackles and torments, and yet others with torturous deaths.

Յափշտակութիւն առնէր ընչից եւ արարոց, եւ մեծաւ անարգանաւք տանջէր զամենեսեան։

He seized their properties and possessions and tormented everyone with the grossest injustices.

Եւ իբրեւ ետես՝ եթէ վայրատեալ ցրուեցան ի բազում կողմանս, ի խորհուրդ կոչէր զպաշտաւնեայս ձախակողմանն, որք կապեալ էին ի կռապաշտութեանն անլուծանելի հանգուցիւք, վառեալք եւ ջեռեալք իբրեւ զհնոց առ այրել զուխտ սուրբ եկեղեցւոյ։

And when he saw that they had scattered to many lands, he held a council with his sinister ministers who were indissolubly bound to idolatry, and who were inflamed like a furnace against the faithful of the holy church.

Քանզի էին իսկ այնպիսիքն բնակեալ ի կեանս իւրեանց իբրեւ ի թանձրամած խաւարի, եւ ոգիքն արգելեալք ի մարմնի իբրեւ զկենդանի ի գերեզմանի, յորս ամենեւին չծագէ նշոյլ սուրբ լուսոյն Քրիստոսի։

For people like this their lives as though plunged in darkness with their souls trapped in their bodies as though they were buried alive in tombs upon which not so much as a ray of the holy light of Christ shines.

Նա եւ արջք աւրհասականք ընդ վախճանել շնչոցն հզաւրագոյնք կռուին. յորոց եւ իմաստունքն տեղի տուեալ փախչին ի նոցանէ։ Այսպիսի իմն եկեալ հասեալ է վախճան տէրութեանն. եթէ հարկանին՝ չզգան, եւ եթէ հարկանեն՝ չիմանան, եւ իբրեւ ոչ գտանի արտաքին թշնամի, ընդ անձինս իւրեանց մարտ եդեալ կռուին։

And just as bears put up the greatest fight when faced with death and wise men give way and flee from them, so too do the end of empires come about: When they are struck, they do not feel it; when they strike others, they do not perceive it; and when they fail to find an outside enemy, they fight amongst themselves.

Ի դէպ իսկ ելանէ բան մարգարէին ի վերայ նոցա, Այր, ասէ, առ քաղցի իւրում շրջեսցի եւ կերիցէ զկէս անձին իւրոյ։ Սմին նման եւ Տէրն ինքնին ասէ. Ամենայն տուն եւ թագաւորութիւն՝ որ յանձն իւր բաժանի, ոչ կարէ կալ հաստատուն։

The following words of the prophet pertain to them: “Man, from hunger, devours half of himself.” [Isaiah 9:20] Likewise, the Lord Himself says: “Every house and kingdom that is divided against itself cannot stand” [Mark 3:24-25]

Արդ զի՞ կոծիս, զի՞ մրցիս, զի՞ այրիս, զի՞ բորբոքիս, զի՞ չշիջանիս. զի՞ կոչես ի խորհուրդ զայնոսիկ, որոց զոգիսն ձեր ի ձէնջ քաղեալ՝ հանեալ է զանապականդ յապականութիւն, եւ զապականելի մարմինդ գէշաքարշ արարեալ իբրեւ զազիր մեռելոտի ի բաց ընկեցեալ։

Now then, what are you lamenting for? What are you fighting for? Why are you so provoked? Why don’t you let up? Why do you keep conferring with those who seize your souls, treat the incorruptible as corruptible, and your corruptible body as though it were a repulsive corpse?

Ապաքէն զայդ կամիս, զի ծածկեսցի խորհուրդ ամբարշտութեանդ. տեսջիր յորժամ յայտնեսցի, ապա գիտասցես զելս կատարածի դորա։

What you really wish for is to shut up your ungodly thoughts! Then keep an eye out for them, and you shall know when they arise.

Ասեն մոգքն. «Արքայ քաջ, աստուածքն ետուն քեզ զտէրութիւնդ եւ զյաղթութիւն. եւ ոչ ինչ կարաւտ են նոքա մարմնաւոր մեծութեան, բայց եթէ ի մի աւրէնս դարձուցանես զամենայն ազգս եւ ազինս, որ են ի տէրութեան քում. յայնժամ եւ աշխարհն Յունաց հնազանդեալ մտցէ ընդ աւրինաւք քովք։

The magi said: “Valiant king, the gods have given you lordship and victory: they require no mortal honors; but look to it that all the peoples and nations of your kingdom be brought under one rule—then you will also subject the land of the Greeks to your rule.

«Արդ զմի բան զմեր վաղվաղակի կատարեա դու, արքայ. զաւր գումարեա եւ գունդ կազմեա. խաղա գնա դու յերկիրն Քուշանաց. եւ զամենայն ազգս հաւաքեա եւ անցո ըստ Պահ դուռն ի ներքս. եւ դու անդէն արա քեզ բնակութիւն։

"Now do immediately as we say, king; gather an army, equip your troops, and advance against the land of the Kushans. Assemble all the nations, lead them through Pah Durn [“The Gate of the Guard”] and set up camp there.

«Յորժամ արգելուս եւ փակես զամենեսեան ի հեռաւոր աւտարութեան, կատարին խորհուրդք կամաց քոց. եւ որպէս երեւիս մեզ ի դենիս մերում, տիրես դու եւ երկրին Քուշանաց, եւ Յոյնք իսկ ոչ ելանեն ընդ քո իշխանութիւնդ։ Բայց միայն զաղանդ քրիստոնէից բարձ ի միջոյ։»

"When you hold them all fast in a distant foreign land, the object of your wishes will be attained. If you dignify our religion, then you will rule over the land of the Kushans and not even the Greeks will make inroads into your territory. But only do away with the Christian sect!”

Հաճոյ թուեցաւ խորհուրդն թագաւորին եւ մեծամեծացն, որ էին ի նմին բանի. հրովարտակս գրէր, պնդադեսպանս արձակէր յամենայն տեղիս տէրութեան իւրոյ։ Եւ այս է պատճէն հրովարտակին.

The advice was pleasing to the king and his grandees. He wrote an edict and dispatched messengers throughout the kingdom. This is a copy of the edict:

«Առ ամենայն ազգս տէրութեան իմոյ՝ արեաց եւ անարեաց, բազմասցի ի ձեզ ողջոյն մարդասիրութեան մերոյ. դուք ողջ լերուք, եւ մեք մեզէն ողջ եմք դիցն աւգնականութեամբ։

"To all the peoples of my kingdom, Aryans and non-Aryans, many greetings to you all from our benevolent rule. May it be well with you as it is well with us with the help of the gods.

«Առանց զձեզ ինչ աշխատ առնելոյ խաղացաք գնացաք յերկիրն Յունաց, եւ առանց գործոյ պատերազմի սիրով մարդասիրութեամբ նուաճեցաք զամենայն երկիրն մեզ ի ծառայութիւն։

"Without troubling you in the slightest, we advanced to the land of the Greeks and without so much as making war we benevolently submitted the whole country in vassalage to us.

«Դուք զբարի զմտաւ ածէք, եւ անսպառ լերուք յուրախութեան. բայց զայս բան կատարեցէք վաղվաղակի, զոր ասեմ։

"Be of good cheer and rejoice unboundedly, but immediately fulfill the following:

«Մեք ի մտի եդաք անվրէպ խորհրդովք խաղալ գնալ յաշխարհն արեւելից, աստուածոցն աւգնականութեամբ դարձուցանել ի մեզ զտէրութիւնն Քուշանաց. դուք իբրեւ զհրովարտակս զայս տեսանէք, անխափան վաղվաղակի այրուձի գումարեցէք առաջոյ քան զիս, յանդիման լինիջիք ինձ յԱպար աշխարհին»։

"We have formed an unfailing resolution to march on the land of the East, and, with the help of the gods, to return the Kushans back to our rule. Regard this as a decree: you will immediately, and without delay, assemble your cavalry before me and accompany me to the land of Apar [Khorasan]."

Ըստ այսմ պատճենի հրովարտակ եհաս յաշխարհն Հայոց, ի Վրաց եւ յԱղուանից, եւ ի Լփնաց, ի Ծաւդէից եւ ի Կորդուաց, յԱղձնեաց եւ բազում այլ տեղեաց հեռաւորաց, որոց ոչ էին աւրէնք երթալ զայն ճանապարհ յառաջ ժամանակաւ։

Now this edict reached Armenia, Georgia and Aghuank, as well as Lpink, Tsodik, Korduk, Aghtsnik and many other lands which in former times were not obliged to join these expeditions.

Գունդ կազմէր ի Հայոց Մեծաց զազատ եւ զազատորդի, եւ յարքունի տանէ զոստանիկ մարդիկ. ըստ նըմին աւրինակի ի Վրաց եւ յԱղուանից եւ յաշխարհէն Լփնաց, եւ որ այլ եւս ի կողմանց կողմանց հարաւոյ մերձ ի սահմանս Տաճկաստանի եւ ի Հոռոմոց աշխարհն եւ ի Կորդուաց եւ ի Դասն եւ ի Ծաւդէ եւ յԱրզնարզիւն, որք էին մենեքեան հաւատացեալք եւ մկրտեալք ի մի կաթողիկէ եւ առաքելական եկեղեցի։

An army of azats and their sons was formed in Greater Armenia including nobles from the royal house and those from Iberia, Aghuank, Lpink, from the lands to the south as far as the border of Tachkastan, as well as from the lands of the Romans and the Korduk, and from Dasn, Tsode and Arznarziv, who were all faithful and had been baptized in the One Catholic and Apostolic Church.

Եւ անմեղութեամբ ոչ գիտացեալ զերկդիմի միտս թագաւորին՝ խաղացին գնացին յիւրաքանչիւր աշխարհաց լրջմտութեամբ եւ տիրասէր խորհրդովք, կատարել զսպաս զինուորութեան աներկբայ հաւատովք։

Out of innocence they had not suspected the two-faced design of the king, so they advanced, cheerfully, each from his land, ready to serve his master and to carry out his soldierly service with undivided faith.

Բարձին եւս ընդ իւրեանս զաստուածային զսուրբ կտակարանսն բազում պաշտաւնէիւք եւ քահանայիւք։ Բայց հրաման տուեալ աշխարհի՝ ոչ իբրեւ յակնկալութիւն կենաց, այլ իբրեւ ի վճարումն վախճանի, յանձն առնելով միմեանց զոգիս եւ զմարմինս։

There were also many officials and priests with them, along with the Holy Testaments of God. Yet the edict was not presented to the country in the expectation of life, but as a debt to death of both soul and body.

Զի թէպէտ եւ խորհուրդ թագաւորին չէր յայտնեալ նոցա, սակայն կարծիք ի մտի էին ամենեցուն. մանաւանդ իբրեւ բեկեալ տեսանէին զզաւրութիւնն Յունաց առաջի նորա, յոյժ հարեալ խոցեցան ի խորհուրդս իւրեանց։ Բայց քանզի պատուիրանապահք էին սուրբ կտակարանացն Աստուծոյ, հանապազ յիշէին զպատուիրեալսն ի Պաւղոսէ, եթէ

For although the king had not conveyed his intent to them, the possibility was now in everyone’s mind. They were greatly troubled in their thoughts, especially because they had seen how the strength of the Greeks was shattered before him. But they remained obedient to the Holy Testaments of God and constantly recalled the commandments of Paul:

Ծառայք, հպատակ լերուք տերանց ձերոց մարմնաւորաց. մի՛ սուտակասպասք եւ առաչս աչառելով. այլ սրտի մտաւք ծառայեցէք իբրեւ Աստուծոյ եւ մի՛ իբրեւ մարդկան. քանզի ի Տեառնէ է հատուցումն արդար վաստակոց ձերոց։

“Be obedient servants to your earthly masters; be not opposed to them, but show them homage; serve them in love, as though you were serving God and not man: for the Lord shall reward you for all your pains.” [Ephesians 6:5-9]

Եւ այսու ամենայնիւ բարեմտութեամբ յուղարկեալք յաշխարհէ եւ յանձն եղեալք սուրբ Հոգւոյն, յանդիման լինէին՝ փութով կատարեալ զհրամանն, եւ զամենայն արարեալ ըստ կամաց նորա։

Nonetheless, they left their country in good will, committed themselves to the Holy Spirit, and were ready to comply at once with [the king’s] orders, and to carry out all things according to his wishes.

Յոյժ ուրախ լինէր թագաւորն, իբր այն եթէ կատարեցան կամք կարծեաց նորա. եւ ահա առնէր ընդ նոսա զայն ինչ, զոր պաշտաւնեայքն ամբարշտութեան նորա խրատեցին։

The king rejoiced as though they had fulfilled his wishes, and then he proceeded to do with them as he had been advised by his impious ministers.

Ապա իբրեւ ետես թագաւորն զամենայն կազմութիւն եւ զբազմութիւն գնդին բարբարոսաց, որք սրտի մտաւք եկեալ էին ի վաստակ արքունի, առաւելապէս եւս ուրախ լինէր առաջի մեծամեծացն եւ ամենայն բազմութեան զաւրաց իւրոց։ Ի վերին երեսս թաքուցանէր զկամս մտաց իւրոց, եւ ակամայ առատապէս պարգեւէր զնոսա։

When the king saw the whole assembly of barbarian troops who had cheerfully hastened to serve him, he displayed great satisfaction once more before the grandees and his whole army. Concealing his intentions, he reluctantly showered gifts upon them.

Խաղաց գնաց միանգամայն ի վերայ տէրութեան Հոնաց աշխարհին, զոր Քուշանս անուանեն. եւ զերկեամ մի կռուեալ՝ ոչ ինչ կարաց ազդել նոցա։ Ապա արձակեաց զմարզիկսն յիւրաքանչիւր տեղիս, եւ զայլս փոխանակ նոցա առ իւր կոչեաց նովին պատրաստութեամբ։ Եւ այսպէս ամ յամէ սովորութիւն կարգեաց, եւ իւր անդէն քաղաք բնակութեան շինեաց, սկսեալ ի չորրորդ ամէ տէրութեանն իւրոյ մինչեւ յամն մետասաներորդ թագաւորութեանն։

He advanced at once against the kingdom of the Huns, who are called Kushans; but despite two years of war, he could not do a thing against them. Then he released the troops, each to his own place, and summoned others in their place for a new round of preparations. Thus he established this custom year after year, and built himself a city there, which he inhabited from the fourth year of his reign until the eleventh.

Եւ իբրեւ ետես, եթէ հաստատուն կացին Հոռոմք յուխտին իւրեանց, զոր եդին ընդ նմա, եւ դադարեցին Խայլնդուրք ելանել ընդ պահակն Ճորայ, եւ յամենայն կողմանց խաղաղութեամբ բնակեաց աշխարհ նորա, եւ ի նեղ եւս էարկ զթագաւորն Հոնաց, քանզի աւերեաց զբազում գաւառս նորա եւ յաջողեցաւ տէրութիւն նորա, աւետաւորս առաքեաց ընդ ամենայն ատրուշանս աշխարհին իւրոյ. ցլուք սպիտակաւք եւ գիսաւոր նոխազաւք առատացոյց զզոհս կրակի, եւ խիտ առ խիտ թանձրացոյց անդուլութեամբ զպաշտաւն պղծութեան իւրոյ. պսակաւք եւ պատուովք մեծարեաց զբազումս ի մոգաց եւ զբազմագոյնս ի մոգպետաց։

When the king saw that the Romans had remained true to their oath to him, that the Khaylndurk [the royal army of the Caucasian Huns] had stopped crossing the gate of Chor, that peace reigned throughout all his dominions and that the king of the Huns was left in even greater straits (having devastated many of his provinces and succeeding over his dominion), he sent joyful tidings to all the fire-temples in his land, had white bulls and long-haired goats brought and sacrificed abundantly to the fire, and unceasingly multiplied his impure Service; he honored the magi (and much more, the mogbeds) with crowns and other marks of distinction.

Ետ եւս հրաման յափշտակել զամենայն ինչս քրիստոնէից եւ զստացուածս, որք էին ի մէջ Պարսկաց աշխարհին։

He then intercepted an order addressed to the Christians who were in the land of the Persians.

Եւ այսպէս հպարտացաւ բարձրացաւ ի միտս իւր, ի վեր քան զմարդկային բնութիւն ընդվզեալ ապարթանէր ոչ միայն յիրս մարմնական պատերազմացն, այլ մեծ ոմն զինքն կարծէր քան զբնութիւն հայրենի կարգին. վասն այնորիկ կեղծաւորութեամբ թագուցանէր զինքն ըստ կարծեացն, եւ որպէս երեւէր իմաստնոցն, յանմահից իմն կարգի դնէր զինքն։

Thus he grew so high and mighty in his own estimation that he boastfully exalted himself even above human nature—not only in physical warfare, but he even held himself above his own paternal rank. He duplicitously concealed his intention and, fancying himself wise, placed himself in the rank of the immortals.

Եւ յոյժ էր ցասուցեալ ընդ անունն Քրիստոսի, յորժամ լսէր՝ թէ տանջեցաւ, խաչեցաւ, մեռաւ եւ թաղեցաւ։

He then uttered great reproaches against the name of Christ when he understood that the Lord had been tortured and crucified, and that He died and was buried.

Եւ իբրեւ այսպէս աւր ըստ աւրէ ի սոյն միտս ցնորեալ դանդաչէր, մի ոմն մանկագոյն ի նախարարացն Հայոց ընդդէմ բանս եդ եւ ասէ. «Արքայ քաջ, դու ուստի՞ գիտես զայդպիսի բանս խաւսել զՏեառնէ»։

And as the king was boasting and raving like this day after day, one of the younger Armenian nakharars contradicted him and said: “Valiant king, how did you come to learn such words as you now utter against the Lord?”

Ետ պատասխանի թագաւորն եւ ասէ. «Իմ իսկ առաջի ընթերցան զգիրս մոլորութեան ձերոյ»։

The king replied, “They have read your aberrant books before me.”

Ետ պատասխանի անդրէն պատանեակն եւ ասէ. «Ընդէ՞ր, արքայ, ցայդ վայր միայն ետուր ընթեռնուլ. այլ յառաջ եւս մատո զկարդացումն, եւ լսես անդ զյարութիւնն, զյայտնութիւնն առ բազումս, զվերացումն յերկինս, զնստելն ընդ աջմէ Հաւր, զխոստումն երկրորդ գալստեանն՝ զհրաշակերտ յարութիւնն առնելով բոլորեցունց. զհամառաւտ հատուցմունսն արդար դատաստանին»։

The youth replied, “Why, king, did you only read so far? Continue reading further and you will hear of His resurrection, His epiphany, His ascension to heaven, His seat at the right-hand of the Father, His promise of His Second Coming, and the miraculous resurrection of all; in a word, you will hear of the reward of the just Judgment.”

Իբրեւ լուաւ զայս թագաւորն, ի խոր խոցեալ՝ վեր ի վերոյ ծիծաղեցաւ եւ ասէ. «Այդ ամենայն խաբէութիւն է»։

When the king heard this, he was deeply struck, and laughed and laughed, and said, “That is all deceit.”

Ետ պատասխանի զինուորն Քրիստոսի եւ ասէ. «Եթէ հաւատարիմ են քեզ մարմնաւոր չարչարանքն նորա, հաւատարմագոյն եւս լիցի քեզ երկրորդ ահաւոր գալուստն նորա»։

The soldier of Christ replied and said, “If you find His bodily tortures believable, so too must you believe in His awesome Second Coming.”

Եւ զայս լսելով թագաւորին՝ բորբոքեցաւ իբրեւ զհուր հնոցին ի Բաբիլոն, մինչ եւ իւրքն իսկ անդէն դեռ եւս իբրեւ զքաղդէացիսն այրեցեալ լինէին։

Having heard these words, the king blazed like the fire of the furnace in Babylon, inflaming those who were present, just as the Chaldeans had been.

Յայնժամ զբոլոր բարկութիւն սրտմտութեանն եհեղ յայրն երանելի, որում անուն էր Գարեգին։ Կապեալ ոտիւք եւ կապեալ ձեռաւք զերկեամ մի տուաւ ի չարչարանս, եւ հանեալ ի բաց զտէրութիւնն ի նմանէ՝ ընկալաւ զվճիռ մահու։

Then the full measure of his rage poured angrily upon the blessed man, whose name was Karekin. Fettering his feet and binding his hands, he put him to torture for two years, deprived him of his rank, and had him killed.

—
Index