Movses Khorenatsi's History of the Armenians: Chapter 13

 Movses Khorenatsi's History of the Armenians
(Translated by Robert Bedrosian)

Book I

Genealogy of Greater Armenia

 

Chapter XIII

 

Regarding the war and victory over the inhabitants of the East, and about the death of Niwk'ar Made's

 

Since executing the work you ordered is more pleasant to us than eating, drinking, and carousing is to others, we have agreed to discuss briefly and in order the wars of Hayk's descendant, Aram. [Aram] was an industrious, patriotic individual, as the same historian reveals, and he thought it better to die for his fatherland than to see the sons of foreigners trampling the borders of his patrimony, and foreigners ruling over his genuine blood relations.

This Aram, a few years before Ninus ruled over the Assyrians and Nineveh, being harassed by the peoples living around him, assembled a multitude of his own select brave men, numbering about 50,000: bowmen, powerful spearmen, young and strong, attractive of face, dexterous in battle, bravehearted, and ready for battle. [Aram] encountered [a group of] Median youths, under the leadership of a certain Niwk'ar, called Made's, a proud and warlike man, at the borders of Armenia, the same historian notes. Like a robber, like the Kushans, he trampled the borders of the Armenians for two years with his horses' hooves and controlled them for two years. But suddenly, Aram came upon him before sunrise and killed the multitude of his host. He captured this same Niwk'ar, called Made's, and took him to Armavir. There, at the top of a tower of the wall, he pierced [Niwk'ar's] forehead with an iron nail, and ordered him to be hanged to the wall in the view of passersby, and all who went there. [Aram] subjected to tribute [Niwk'ar's] land as far as the mountain named Zarasp, until the kingship of Ninus over Assyria and Nineveh.

And so it came about that when Ninus began to rule in Nineveh, he remembered the grudge that his ancestor [Bel] had, having learned about it from legends. For many years he thought about revenge, hoping to wait for a convenient time for the complete extermination of the entire tribe descended from the seed of the descendants of the valiant Hayk. However, he hid his evil [intentions] as he planned such actions, due to the fear and uncertainty that his own kingdom might fall into danger. And so, he ordered [Aram] to hold that same principality without suspicion, and gave him permission to wear an ornament of pearls in his hair, and to be called the second [after Ninus]. But enough of this [account], for the work ahead does not permit us to dwell any longer on this narration.

 

—

 

ԳԻՐՔ ԱՌԱՋԻՆ

 

Ծննդաբանութիւն Հայոց Մեծաց 

 

Գլուխ ԺԳ

Յաղագս ընդ արեւելեայս պատերազմին եւ յաղթութեանն, եւ մահուան Նիւքարն Մադեսայ:

 

Եւ վասն զի հաճոյ թուեցաւ մեզ զաշխատութիւնն, որ ի վերայ քոյ հրամանիդ, համարել հեշտութիւն, քան զառ ի յայլոցն որ ի կերակրոց եւ յըմպելեաց լինի խրախճանութիւնք` հաւանեցաք անցանել սակաւուք եւ ընդ կարգ բանից պատերազմացն որ ի Հայկեանն Արամայ: Սա այր աշխատասէր եւ հայրենասէր եղեալ, որպէս ցուցանէ նոյն պատմագիր, լաւ համարէր զմեռանելն ի վերայ հայրենեացն, քան թէ տեսանել զորդիս աւտարածնաց կոխելով զսահմանս հայրենեացն եւ հարազատից արեան նորա տիրել արանց աւտարաց:

Այս Արամ, սակաւուք ամաւք յառաջ քան զտիրելն Նինոսի Ասորեստանեայց եւ Նինուէի, նեղեալ յազգացն որ շուրջ զիւրեաւ` ժողովէ զբազմութիւն ընտանի արանց քաջաց եւ աղեղնաւորաց, եւ որք ի տէգ նիզակի կամակարողք, նորատիք եւ հարուստք յոյժ եւ յաջողաձեռնութիւն իսկ, եւ երեսաւորք ի սիրտ եւ ի պատրաստութիւն պատերազմի, իբր թէ բիւրս հինգ: Պատահէ Մեդացւոցն երիտասարդաց, որոց առաջնորդէր Նիւքար ոմն ասացեալ Մադէս, այր հպարտ եւ պատերազմասէր, որպէս ցուցանէ նոյն ինքն պատմագիրն, յեզերս սահմանացն Հայոց: Որոց միանգամ քուշանաբար հինիւ սմբակակոխ արարեալ զսահմանս Հայոց` ծառայեցոյց ամս երկուս: Որում յանկարծաւրէն ի վերայ հասեալ Արամ յառաջ քան զծագել արեգական` սատակեաց զբազմութիւն ամբոխիցն, եւ զնոյն ինքն զՆիւքարն զկոչեցեալն Մադէս ձերբակալ արարեալ ածէ յԱրմաւիր, եւ անդ ուրեմն ի ծայրս աշտարակի պարսպին ցից վարեալ երկաթի ընդ ճակատն, յորմն վարսել հրամայէ, ի տեսիլ անցաւորաց եւ ամենայն եկելոց անդր. եւ զաշխարհն նորա մինչեւ ի լեառնն անուանեալ Զարասպ` ի ծառայութեան հարկի կալաւ մինչեւ ցթագաւորութիւնն Նինոսի ի վերայ Ասորեստանի եւ Նինուէի:

Իսկ Նինոս թագաւորեալ ի Նինուէ` յիշատակ քինու զնախնւոյն իւրոյ զԲելայ ունէր ի մտի, ի զրուցաց ուսեալ. եւ զայս խորհէր հատուցանել յամս ձիգս, նկատել որսալ զյաջողութիւն աւուրց, բառնալ ջնջել զամենայն ճետ սերմանեալ յարանց քաջին Հայկայ: Այլ երկիւղ կասկածանաց խարդաւանակ լինելոյ իւրոյ թագաւորութեանն զայսպիսիս համարեալ իրագործութիւնս` ծածկէ զչարութիւնն, եւ հրամայէ նմա զնոյն իշխանութիւն անկասկածաբար ունել. եւ համարձակութիւն տայ նմա վարսակալ ածել մարգարտեայ, եւ երկրորդ նորա կոչել: Այլ այս շատասցի ասել այսչափ. քանզի չթողացուցանէ զմեզ որ առաջիկայս է իր` յեզերումն յամել այսր պատմութեան:

 

—

Index