Movses Khorenatsi's History of the Armenians: Chapter 15

 Movses Khorenatsi's History of the Armenians
(Translated by Robert Bedrosian)

Book I

Genealogy of Greater Armenia

 

Chapter XV

 

About Ara and his death in warfare with Shamiram

Ara commenced overseeing his patrimony a few years before the death of Ninus. He was granted [sovereignty] over it having been deemed worthy by Ninus, like his father Aram. Now it came about that the lustful and lascivious Shamiram for many years had been hearing about his good looks and was desirous of achieving her aims, but [at the time] she did not dare to do anything openly. However, after the death of Ninus—or, as I believe, after Ninus' flight to Crete—she gave free reign to her sickness and sent envoys to Ara the Handsome with gifts and offerings, with many entreaties and promises of [more] gifts that he should come to her in Nineveh and [either] marrying her, reign over everything that Ninus had reigned over, or else after fulfilling her will and desire, return to his own place in peace and with great rewards.

Despite the frequent traffic of [Shamiram's] messengers, Ara did not agree [to her proposals]. Transported into a rage, [Shamiram] stopped sending messengers, gathered a multitude of her troops, and hastened to go against Ara in the country of the Armenians. But, as was clear from her face, she did not so much want to kill him or expel him as to subdue him and get him in her grasp so that he would satisfy her desire. For in the foolishness of her great passion, [merely] at the reports about him she had become madly inflamed as if she had actually seen him. She arrived in a hurry at the plain of Ara, which was named Ayrarat after him. When the battle line was formed, she ordered her military commanders that they should let Ara live, if possible. However, in the battle, Ara's army was defeated and Ara himself was killed by Shamiram's warriors. After the victory, the queen sent [scouts] to the site of the battle to find the object of her desire, her beloved one, among the fallen bodies and to steal the corpse. They found Ara dead amidst his warriors, and she ordered them to place [his body] in the upper room of her palace.

When the troops of the Armenians again were roused to fight with Queen Shamiram, to avenge the death of Ara, she said: "I have ordered my gods to lick his wounds and bring him back to life." And indeed, she really believed that she could revive Ara by the magic of her sorcery, being mad with lust for her darling. However, when his corpse began to decay, she ordered that it be thrown into a deep pit and covered up. Then, having secretly dressed up one of her lovers [to look like Ara], she spread the following [rumor] about him: "The gods licked (the wounds) of Ara and, restoring him to life, have fulfilled our wish and pleasure. Therefore, henceforth, they are even more worthy of worship and glorification among us, as they fulfill our pleasures and accomplish our desires. [Shamiram] then erected some new idol to the glory of the gods and revered it with great sacrifices, wanting to show everyone that it was the power of these gods, supposedly, that brought Ara back to life. And she spread these reports about him throughout this country of the Armenians and convinced everyone, thereby bringing the war to an end.

As regards Ara, let what we have recorded in brief be sufficient. He lived some years and became the father of Kardos.

—

 

ԳԻՐՔ ԱՌԱՋԻՆ

 

Ծննդաբանութիւն Հայոց Մեծաց 

 

Գլուխ ԺԵ

Յաղագս Արայի, եւ մահուան նորա պատերազմաւ ի Շամիրամայ 

 

 Արայ սակաւ ամաւք յառաջ քան զվախճանելն Նինոսի խնամակալեաց իւրոց հայրենեացն, նոյնպիսում շնորհի արժանաւորեալ ի Նինոսէ` որպէս եւ հայրն իւր Արամ: Բայց վաւաշն այն եւ բորբորիտոնն Շամիրամ ի բազում ամաց լուեալ զգեղեցկութենէ նորա` ցանկայր հասանել. այլ ոչ ինչ յայտնապէս զայսպիսիս իշխէր գործել: Իսկ յետ վախճանելոյն, կամ փախստական լինելոյն Նինոսի ի Կրետէ, որպէս հաւանեալ եմ, համարձակ պատուելով Շամիրամայ զախտն` առաքէ հրեշտակս առ Արայն գեղեցիկ` ընծայիւք եւ պատարագաւք, բազում աղաչանաւք եւ խոստմամբ պարգեւաց, գալ առ նա ի Նինուէ, կա՛մ առնուլ կնութեան եւ թագաւորել ի վերայ ամենայնի` որոց տիրէր եւ Նինոս, եւ կամ կատարել զկամս ցանկութեան նորա եւ դառնալ մեծաւ պատարագաւք եւ խաղաղութեամբ ի տեղի իւր: 
        Եւ ի բազում անգամ երթեւեկութեան հրեշտակագնացութեանն լինել, եւ յոչ հաւանել Արային, ի սաստիկ ցասման լեալ Շամիրամայ` ի վախճանի պատգամաւորութեանն առնու զբազմութիւն զաւրաց իւրոց, եւ փութայ երթալ հասանել յերկիրն Հայոց ի վերայ Արայի: Բայց որչափ ի դիմացն էր նշանակեալ, ոչ այնչափ ի սպանանել զնա եւ ի հալածել փութայր, քան թէ ի նուաճել կամ զբռամբ ածել, զի լցցէ զկամս ցանկութեան իւրոյ. զի առ յոյժ ցանկականի մոլեգնութեանն, ի բանսն որ զնմանէ` որպէս ի տեսութիւն շամբշութեամբ վառեալ էր: Գայ հասանէ տագնապաւ ի դաշտն Արայի, որ եւ յանուն նորա անուանեալ Այրարատ: Եւ ի լինել ճակատուն` պատուէր տայ զաւրապետաց իւրոց, թէ դէպ լինիցի` հնարել ապրեցուցանել զԱրայն: Իսկ ի լինել մարտին` հարկանի զաւրն Արայի, մեռանի եւ Արայ ի պատերազմին ի մանկանցն Շամիրամայ: Դիակապուտս առաքէ տիկինն յետ յաղթութեանն ի տեղի ճակատուն, խնդրել ի մէջ դիականցն անկելոց զըղձալին իւր եւ զտարփածուն: Գտանեն զԱրայն մեռեալ ի մէջ քաջամարտկացն, եւ հրամայէ դնել զնա ի վերնատան ապարանիցն:
        Իսկ ի գրգռել միւսանգամ զաւրացն Հայոց ի մարտ պատերազմի ընդ տիկնոջն Շամիրամայ, քինախնդիր լինել մահուանն Արայի` ասէ. «Հրամայեցի աստուածոցն իմոց լեզուլ զվէրս նորա, եւ կենդանասցի:» Միանգամայն եւ ակն ունէր դիւթութեամբ վհկութեան իւրոյ կենդանացուցանել զԱրայ, ցնորեալ ի տռփական ցանկութենէն: Իսկ իբրեւ նեխեցաւ դի նորա` հրամայէ ընկենուլ ի վիհ մեծ եւ ծածկել. զմի ոմն ի հոմանեաց իւրոց զարդարեալ ունելով ի ծածուկ` համբաւէ զնմանէ այսպէս. «Լիզեալ աստուածոցն զԱրայ եւ կենդանացուցեալ լցին զփափագ մեր եւ զհեշտութիւն. վասն որոյ առաւել յայսմ հետէ պաշտելիք են ի մէնջ եւ փառաւորեալք, իբրեւ հեշտացուցիչք եւ կամակատարք: Կանգնէ եւ նոր իմն պատկեր յանուն դիւաց, եւ մեծապէս զոհիւք պատուէ, ցուցանելով ամենեցուն, իբր թէ այս զաւրութիւն աստուածոցն կենդանացուցին զԱրայ: Եւ այսպէս համբաւեալ զնմանէ ի վերայ երկրիս Հայոց, եւ հաւանեցուցեալ զամենեսեան` դադարեցուցանէ զխազմն:
        Եւ որ ինչ յաղագս Արայի` կարճառաւտիւ եւ այսչափ շատ լիցի յիշատակել: Սա կեցեալ ամս` ծնաւ զԿարդոս:

 

—

 

Additional resources:

Abeghian, M. (1901). Շամիրամի առասպելը. Ararat, 34.

 

—

Index