Movses Khorenatsi's History of the Armenians: Chapter 9

 Movses Khorenatsi's History of the Armenians
(Translated by Robert Bedrosian)

Book I

Genealogy of Greater Armenia

 

Chapter IX

 

Letter of Vagharshak, king of the Armenians, to Arshak the Great, king of the Persians

 

To Arshak, king of earth and sea, whose person and image resemble those of our gods, whose glory and destiny are loftier than those of all kings, and whose breadth of mind resembles that of the sky above the earth, from Vagharshak your younger brother and comrade, established by you as king of the Armenians: be well in all triumph.

Since I received a command from you to concern myself with valor and with all knowledge, I have never ceased doing what you advised. Rather, I have seen to all of these, to the extent that my intellect and comprehension permit. Now that my kingdom has been put into order, through your concern, I have a mind to learn who ruled the land of the Armenians before me; where the lordships which are here originated from. For there is no apparent order [to the lordships] here, nor [information] about the worship in the temples; nothing about who was the first and who was the last [in rank]. Nothing [seems to be] in order here; rather, everything is confused and wild.

Consequently, I beg your lordship to order that the royal divan be opened [to the man, Mar Abas] who has come before your mighty lordship, so that finding [the information] sought for by your brother and son, he may bring it back swiftly. I well know that the pleasure we shall receive from the fulfillment of our wishes, will be a source of joy for you. Be well, O eminent one, who dwells among the gods.

When Arshak the Great received the letter from the hand of Mar Abas Catina, with great deliberation he ordered that the royal divan in Nineveh be made available to him. [King Arshak] also was delighted that such a thought had arisen in his brother, to whom he had entrusted half his kingdom. Having looked through all the books, [Mar Abas] found a book written in Greek, which had this title on it.

 

THE BEGINNING OF THE BOOK

 

This book, which contains authentic information about native antiquities and about the ancestors, was translated from Chaldean into Greek, at the order of Alexander.

The beginning of the book, he says, deals with Zruan, Titan, and Yapetost'e', and in it, the descendants of these three men, the progenitors, who were all renowned men were arranged in order, each in his place, for many years. From this book, Mar Abbas Catina extracted the authentic history of only our people and delivered it to King Vagharshak in Nisibis, in the Greek and Assyrian languages. The attractive and valiant Vagharshak, expert at the bow, eloquent, and intelligent, received it, and regarding it as the first among his treasures, placed it in a repository in the palace with great care; and a part of it he ordered to be inscribed on a monument. Through this we have confirmed the order of our tales and repeat them now for your curiosity, extending our ancestral lordships as far back as Sardanapalus of the Chaldeans and even farther back. In this book the account begins as follows.

"Fearsome and majestic were the first gods, and they were the cause of very great benefits to the world, creating it and making it full of people. A race of giants separated from them, monstrous [creatures], who were huge of body. Seeped in impiety, they hatched out an impious plan, to build the Tower [of Babylon]. They were engaged in that very task when a ferocious and divine wind aroused by the anger of the gods pulled apart the construction. [The gods also] divided [people], by making languages unintelligible to one another and hurled [humanity] into noisy confusion. One of [those giants] was Hayk, the descendant of Yapetost'e', a renowned and courageous lord (naxarar), strong and accurate in drawing the bow."

But let us finish with this order of narration, because our goal is not to tell the story in its entirety, but to try to show our first and most ancient ancestors. So, let me start to narrate from this same book: Yapetost'e, Merod, Sirat', Taklad—who are Japheth, Gomer, T'iras, and T'orgom. After this, the same chronicler continues: Hayk, Aramaneak, and the others in order, whom we mentioned earlier. [see Chapter 5]

—

 

ԳԻՐՔ ԱՌԱՋԻՆ

Ծննդաբանութիւն Հայոց Մեծաց

  

Գլուխ Թ

 

Թուղթ Վաղարշակայ արքայի Հայոց առ Մեծն Արշակ արքայ Պարսից:

 

«Արշակ թագաւոր երկրի եւ ծովու, որոյ անձն եւ պատկեր եւ որպէս եւ է իսկ եւ մեր աստուածոց, իսկ բախտ եւ պատահումն ի վեր քան զամենայն թագաւորաց, եւ մտաց լայնութիւն` որչափ երկնի ի վերայ երկրի. Վաղարշակ կրտսեր եղբայր քո եւ նիզակակից, որ ի քէն կարգեալ արքայ Հայոց. Ողջ լեր ամենայն յաղթութեամբ: 
        «Քանզի պատուէր ընկալայ ի քէն` քաջութեան եւ ամենայն իմաստութեան հոգ տանել` ոչ երբէք անփոյթ արարեալ զքոյովն անցի զխրատու, այլ խնամ տարեալ հոգացայ ամենայնի, որչափ միտք եւ հասողութիւն բաւեցին: Եւ այժմ ի քումմէ խնամակալութենէ զետեղեալ զթագաւորութիւնս` խորհուրդ ի մտի եդի գիտել, թէ ո՛յք ոմանք յառաջ քան զիս իցեն տիրեալ աշխարհիս Հայոց, եւ ուստի՛ նախարարութիւնքս որ աստ կան: Զի ո՛չ կարգք ինչ աստ լեալ յայտնի, եւ ոչ մեհենից պաշտամունք. եւ ո՛չ գլխաւորաց աշխարհիս առաջինն յայտնի է, եւ ոչ վերջինն, եւ ոչ այլ ինչ աւրինաւոր, այլ խառն ի խուռն ամենայն եւ վայրենի:
        «Վասն որոյ աղաչեմ զքո տէրութիւնդ, հրամայել բանալ զդիւանդ արքունի ընդդէմ առնդ եկելոյ առաջի քոյոյ հզաւր տէրութեանդ. զի գտեալ զըղձալին եղբաւր քոյ եւ որդւոյ` բերցէ փութապէս. եւ զմեր հեշտութիւն, որ ի կամակատարութենէ լեալ` քաջ գիտեմ խնդութիւն քեզ լեալ: Ողջ լեր երեւելիդ բնակութեամբ ի մէջ դից:»

        Եւ ընկալեալ Արշակայ Մեծի զգիրն ի ձեռաց Մար Աբայն Կատինայ` մեծաւ լրջմտութեամբ հրամայէ առաջի առնել նմա զդիւանն արքունի որ ի Նինուէ, միանգամայն եւ ուրախացեալ ընդ այսպիսի միտս ունել եղբաւր իւրոյ, որում զկէս թագաւորութեան իւրոյ հաւատացեալ էր: Եւ խուզեալ նորա զամենայն մատեանսն` գտանէ մատեան մի հելլենացի գրով, յորոյ վերայ էր, ասէ, վերնագիր այսպիսի:

 

 

ՍԿԻԶԲՆ ՄԱՏԵՆԻՆ 

 

«Այս մատեան հրամանաւ Աղեքսանդրի ի Քաղդէացւոց բարբառոյ փոխեալ ի յոյն, որ ունի զբուն հնոցն եւ զնախնեացն բանս:»
        Որոյ սկիզբն լեալ ասէ զԶրուանն եւ զՏիտանն եւ զՅապետոսթէ, յորում եւ զիւրաքանչիւր ոք ի ծննդոց երից նախարարականացս այսոցիկ արանց, զարս անուանիս, կարգաւ շարադասեալ յիւրաքանչիւր տեղիս մինչեւ ցբազում ամս: 
        Յայսմ մատենէ Մար Աբաս Կատինայ զմերոյ ազգիս միայն հանեալ զպատմութիւն հաւատի` բերէ առ Վաղարշակ արքայ ի Մծբին յոյն եւ ասորի գրով: Զոր առեալ անձնագեղոյն եւ քաջաղեղանն արին Վաղարշակայ, կորովաբանոյն եւ հանճարեղի, առաջին իւրոյ գանձուն համարելով` դնէ յարքունիսն ի պահեստի մեծաւ զգուշութեամբ, եւ զմասն ինչ յարձանի հրամայէ դրոշմել: Յորմէ մեր հաւաստի ի վերայ հասեալ կարգի զրուցացս` երկրորդեմք այժմ քում հարցասիրութեանդ, ձգելով զմեր բնիկ նախարարութիւնս մինչեւ ցՔաղդէացւոց Սարդանապաղղոս, եւ եւս մաւտագոյն: Յորում է սկիզբն բանիցն այսպիսի.
        «Ահեղք եւ երեւելիք առաջինքն ի դից, եւ աշխարհի մեծամեծ բարեաց պատճառք, որ սկիզբն աշխարհի եւ բազմամարդութեան: Եւ ի սոցանէ հատեալ գտան ազգ սկայիցն, անհեդեդք, յաղթանդամք մարմնով եւ վիթխարիք. որք յղացեալ ամբարտաւանութեամբ` ծնան զամբարիշտ խորհուրդ աշտարակաշինութեանն, եւ ի նոյն լինէին ի գործ անկեալք. յոր հողմ ահագին իմն եւ աստուածային շնչեցեալ ի դիցն ցասմանէ` ցրէ զամբարտակն, եւ մարդկանն անլուր բարբառս իւրաքանչիւր ումեք բաշխեալ, աղմուկ շփոթի ի մէջ արկանէին: Յորոց մի էր եւ Յապետոսթեանն Հայկ, անուանի եւ քաջ նախարար, կորովաձիգ եւ հաստաղեղն:» 
        Եւ այս կարգ զրուցաբանութեան դադարումն առցէ. զի հանդէս է մեր` ոչ զպատմութեանն ողջաբանութիւն գրել, այլ ջանալ ցուցանել զառաջինսն մեր եւ զբուն հին նախնիս: Արդ ի նոյն մատենէ սկսեալ ասացից. Յապետոսթէ, Մերոդ, Սիրաթ, Թակլադ. որ է Յաբեթ, Գոմեր, Թիրաս, Թորգոմ: Յետ որոյ նոյն ժամանակագիր յառաջ մատուցեալ ասէ. Հայկ, Արամանեակ, եւ զայսն ի կարգի, զորոց յառաջագոյն ասացաք:

 

—

Index