Movses Khorenatsi's History of the Armenians: Chapter 10

 Movses Khorenatsi's History of the Armenians
(Translated by Robert Bedrosian)

Book I

Genealogy of Greater Armenia

 

Chapter X

 

About the rebellion of Hayk

 

This Hayk says [Mar Abas Catina] was handsome, strong, and personable, with curly hair, and bright eyes. Among the giants he was valiant and prominent, resisting all who would evilly turn their hand to absolute rule over all the giants and divine heroes. He scornfully raised his hand against the tyranny of Bel, during the spreading of the human race throughout the breadth of all the world, in the midst of incredibly foolish and mighty giants. Since everyone there had become frenzied and was trying to kill his own comrade with the sword, and trying to rule over one another, during these events Bel arose to tyrannize over the entire country. But Hayk refused to submit to him, and after the birth of his son, Aramaneak, in Babylon, [Hayk] picked up and went to the Ararad country, to the north, accompanied by his sons and daughters, and the sons of his sons, powerful men, numbering about 300, and others, domestic servants and others who had come to join him, with all their bags and baggage. [Hayk] went and dwelled at the foot of a mountain in a plain where a few people from a previous dispersion had settled and were living. Hayk subjected them to himself and then built a place of residence, a property which he gave as inheritance to Aramaneak's son, Cadmos." This [information] confirms what is said in the ancient unwritten tales.

"And then [Mar Abas Catina] says, [Hayk] with his folk went to the northwest and dwelled in a certain highland plain, naming the area Hark', meaning that the Fathers from the clan of the House of Torgom had dwelled there. He also built a village, naming it Haykashen after himself." [Mar Abas Catina] notes in the same History, that living in an area to the south of this plain, at the foot of a mountain with a long base, there were a few people from earlier [times], who voluntarily submitted to the divine hero. This too verifies the unwritten tales mentioned earlier.

 

—

 

ԳԻՐՔ ԱՌԱՋԻՆ

Ծննդաբանութիւն Հայոց Մեծաց

  

Գլուխ Ժ

 

Յաղագս ապստամբութեանն Հայկայ

Այս, ասէ, Հայկ գեղապատշաճ եւ անձնեայ, քաջագանգուր, խայտակն եւ հաստաբազուկ: Սա ի մէջ սկայիցն քաջ եւ երեւելի լեալ, եւ ընդդիմակաց ամենեցուն, որք ամբառնային զձեռն` միապետել ի վերայ ամենայն սկայիցն եւ դիւցազանց: Սա խրոխտացեալ ամբարձ զձեռն ընդդէմ բռնաւորութեանն Բելայ, ի տարածանել ազգի մարդկան ընդ լայնութիւն ամենայն երկրի, ի մէջ բազմակոյտ սկայիցն, անհուն խաւլաց եւ ուժաւորաց: Քանզի անդ մոլեգնեալ այր իւրաքանչիւր, սուր ի կող ընկերի իւրոյ ձգելով` ջանային տիրել ի վերայ միմեանց. ուր պատահմունք ի դէպ ելանէին Բելայ` բռնանալ ունել զամենայն երկիր: Որում ոչ կամեցեալ հնազանդ լինել Հայկայ, յետ ծնանելոյ զորդի իւր զԱրամանեակ ի Բաբելոնի՝ չու արարեալ գնայ յերկիրն Արարադայ, որ է ի կողմանս հիւսիսոյ, հանդերձ որդւովք իւրովք եւ դստերաւք եւ որդւոց որդւովք, արամբք զաւրաւորաւք, թուով իբրեւ երեքհարիւր, եւ այլովք ընդոծնաւք եւ եկաւք յարեցելովք ի նա եւ բոլոր աղխիւ: Երթեալ բնակէ ի լեռնոտին միում ի դաշտավայրի, յորում սակաւք ի մարդկանէ յառաջագոյն ցրուելոցն դադարեալ բնակէին. զորս հնազանդ իւր արարեալ Հայկ` շինէ անդ տուն բնակութեան կալուածոց եւ տայ ի ժառանգութիւն Կադմեայ որդւոյ Արամանեկայ: Այս արդարացուցանէ զանգիր հին ասացեալ զրոյցս:

«Եւ ինքն խաղայ, ասէ, այլով աղխիւն ընդ արեւմուտս հիւսիսոյ. գայ բնակէ ի բարձրաւանդակ դաշտի միում, եւ անուանէ զանուն լեռնադաշտին Հարք, այս ինքն թէ հարք են աստէն բնակեալք` ազգի տանն Թորգոմայ: Շինէ եւ գիւղ մի, եւ անուանէ յիւր անուն Հայկաշէն:» Յիշի եւ աստանաւր ի պատմութեանս` ի հարաւոյ կողմանէ դաշտիս այսորիկ, առ երկայնանստիւ միով լերամբ, բնակեալ յառաջագոյն արք սակաւք, ինքնակամ հնազանդեալ դիւցազինն: Արդարացուցանէ եւ այս զասացեալ զրոյցս անգիրս:

 

—

Additional resources:

 

Abeghian, M. (1899-1900). Հայկի առասպելը. Ararat, 32-33.

 

Map of Ararat (top, in modern Turkey) and Babylon (bottom, in modern Iraq).

 

—

Index