Movses Khorenatsi's History of the Armenians: Chapter 2

Movses Khorenatsi's History of the Armenians 

Book I

Genealogy of Greater Armenia

 

Chapter II
(Translated by Beyon Miloyan)

 

As to why we chose to reference Greek sources when Chaldean and Assyrian books more favorably cover our subject matter.

 

Let none of my readers be puzzled as to why we promise only to reference Greek historians in our presentation of the genealogy of the Armenian azgs when the Greeks are clearly not the only historians, and when the Persians and Chaldeans in particular have written more about us than anyone else. For not only were the Greek kings diligent in transmitting accounts of both their conquests and their endeavors to attain wisdom, as in the case of Ptolemy (Philadelphus), but they also saw the need to domesticate the books and epics of all nations by having them translated into Greek. 

            (Now at this point let no one consider us as unlearned and slander us as being unversed and ignorant for calling the king of the Egyptians the king of the Greeks! For after submitting the Greeks, Ptolemy was called “king of Alexandria and of the Greeks”, which no other Ptolemaic ruler (or any other ruler of Egypt, for that matter) was ever named, and he was so philhellenic that he even had his reign chronicled in Greek. There are many other such reasons for our calling Ptolemy king of the Greeks, but in the interest of brevity let this suffice.)

            And this was not only the case with Ptolemy, but also with many other personages and scholars from Greece, who took care not only to translate works from the royal archives of other nations (as we find in the case of the one who exhorted Berossus—the Chaldean versed in all wisdom—in this task), but also found and collected the greatest and most worthy opuses from various places with which to do so, as A from K [the text continues: "T from P, K from E, and Sh from T"]. These were all collected by men whose identities are known to us, and who dedicated these works to the glory of Hellas. These men ought to be praised as philosophers for their good sense and endeavors to seek out the works of other authors, yet more than them we ought to praise those among the Greeks who accepted and honored such works of sages. Hence, I do not hesitate to call the whole of Greece the mother and nurse of the intellect.

            This shall suffice concerning the necessity of our drawing from Greek authors.

 

—

 

ԳԻՐՔ ԱՌԱՋԻՆ

 

Ծննդաբանութիւն Հայոց Մեծաց

 

Գլուխ Բ.

 

Թէ ընդէր, վասն զի քաղդէացւոց եւ Ասորեստանեայց մատենից ցանկագոյն են մեր իրք, ի յունականէն կամեցաք մեք ցուցանել։

 

Եւ ընդ այս մի՛ ոք զարմասցի, եթէ բազում ազգաց լեալ մատենագիրք, որպէս ամենեցուն է յայտնի, մանաւանդ Պարսից եւ Քաղդէացւոց, յորս առաւել ազգիս մերոյ գտանին բազում ինչ իրաց յիշատակք, մեք զՅունացն միայն յիշեցաք զպատմագիրս, եւ անտի զյայտարարութիւն մերոյ ազգաբանութեանս խոստացաք յանդիման կացուցանել: Քանզի ոչ թագաւորքն Յունաց միայն` որպէս զաշխարհակալութեանն, այսպէս եւ որ ինչ իմաստութեան ջանք` փոյթ յանձին կալան աւանդել Յունաց, յետ զառտնին իւրեանց յարմարել իրս, - որպէս եւ Պտղոմէոսն, որ եւ Եղբայրասէր, պէտ արարեալ զամենայն ազգաց զմատեանս եւ զվէպս ի յոյն լեզու փոխարկեաց—

(Բայց մի՛ ոք աստանաւր զմեզ անուսումն համարեալ բամբասիցէ իբրեւ զանվարժս ոմանս եւ զտգէտս, որպէս թէ Եգիպտացւոց լեալ թագաւոր` մեք այժմ զնա Յունաց գրեցաք: Քանզի նուաճեալ նորա եւ զՅոյնս ընդ իւրով ձեռամբ` անուանեցաւ Աղէքսանդրի եւ Յունաց թագաւոր, որպէս եւ ոչ մի ոք ի Պտղոմեանցն կամ յայլոցն տիրելոցն Եգիպտացւոց անուանեցաւ ոք երբէք. որ եւ վասն առաւել յունասէր բարս ունելոյ` ի յոյն լեզու զաշխատութիւն իւր ժողովեաց: Է եւ այլ բազում այսպիսի ինչ պատճառ վասն ասելոյն մեր զնա Յունաց թագաւոր. այլ վասն համառաւտելոյ զճառս` բաւական լիցի ասացեալս վասն նորա:)

—այլ եւ բազում արք անուանիք եւ իմաստութեան պարապեալք ի յունաց աշխարհէն` հոգացան ոչ միայն զգիրս դիւանացն այլոց ազգաց թագաւորացն եւ զմեհենիցն յեղուլ ի յոյն բան, եւ որպէս գտանեմք զայն, որ եւ զԲերոսոսն յայս յորդորեաց զայր քաղդէացի եւ զվարժ ամենայն իմաստութեամբ,—այլ եւ զմեծամեծս եւ զզարմանալոյ արժանաւորս յարուեստից. եւ ուրեք ուրեք գտեալ աշխատութեամբ, հաւաքեալ փոխեցին ի յոյն լեզու, որպէս զԱ. առ Ք. եւ զԹ. առ Փ. Եւ զԿ. առ Ե. եւ զՇ. առ Թ.: Եւ ժողովեալ զայսոսիկ արանց, զորոց եւ մեք զանուանսն հաւաստի գիտեմք` նուիրեցին ի փառս Հելլենացւոց աշխարհին: Եւ գովելիք են, որպէս իմաստասիրեցեալքն, յաղագս ջանին եւ իմաստութեանն առ ի յայլոց լինելոյ գտակք, առաւել եւս որք ընկալան եւ պատուեցին զայսպիսի գիւտս իմաստից: Վասն որոյ եւ զբոլոր իսկ զՅոյնս ոչ դանդաղիմ մայր կամ դայեակ ասել իմաստից:

            Եւ վասն առ ի Յունաց զրուցաբանսն զակնարկութիւն մերոյ պիտոյիցս առնելոյ` բաւական է այսչափ:

 

—

 

Index